phê bình văn học

Đinh Gia Trinh đặt nhiều mối quan tâm vào sự phát triển của văn học dân tộc, vào tính cách Việt Nam của văn học dân tộc.

Khoảng lùi lịch sử và sự phát triển của chính khoa nghiên cứu và phê bình văn học sẽ cho ta một nhìn nhận biện chứng về mối quan hệ giữa đời sống chính trị, kinh tế và văn hóa, tinh thần. Để thấy sức sống dân tộc, ý thức dân tộc và những khao khát cho sự tiến bộ của xã hội và của chính bản thân văn chương học thuật luôn luôn là nguyên cớ cơ bản tạo nên các giá trị - những giá trị dẫu có lúc bị lu mờ, bị bỏ quên hoặc bỏ qua, thậm chí bị phủ nhận rồi thời gian vẫn có cách giúp cho sáng tỏ.

Sinh 15/12/1915, mất 26/12/1974, nhà trí thức- Luật gia Đinh Gia Trinh nhiều năm hoạt động trong Mặt trận Tổ quốc Việt Nam. Vào những năm sáu mươi, thế hệ chúng tôi được biết đến ông qua một số bài nghiên cứu về văn học Pháp đăng trên Tạp chí Văn học như bài viết về Louis Aragon... Nhưng văn học xem ra đối với ông lúc này chỉ là việc làm tay trái của một luật gia.

Một sự triển khai các quan niệm văn chương như trên không thể nói là không sai lầm, nhưng đó lại là một quan niệm rất nhất quán và được bảo lưu rất kiên trì trong sự nghiệp viết văn của Hoài Thanh trước năm 1945.

Không chỉ phô bày thực trạng, Hoài Thanh còn kêu gọi con người không được quay lưng mà phải biết “nghĩa vụ làm dân, làm người”... “Làm một người dân Việt Nam ở thời bây giờ, trên vai ta mang nặng những trách nhiệm, không thể từ chối được”... “Trước tình thế như vậy vòng tay đứng nhìn là một tội ác. Nhất là với những người có học, nghĩa là những người đã chịu cái ơn nuôi dạy của xã hội”.

Hoài Thanh - người có một sự nghiệp phê bình trước Cách mạng tháng Tám 1945. Hơn thế, cùng với Thiếu Sơn - tác giả Phê bình và Cảo luận (1933), Hoài Thanh còn là người khai mạc nền phê bình văn học Việt Nam hiện đại.

Trong những ngày cuối đời, Hoài Thanh đã được nghe 8 câu thơ của Xuân Sách viết về chân dung ông. Có thể nói ông đã nghe một cách bình tĩnh - cái bình tĩnh sở dĩ có được theo tôi là có gắn với sự chuyển đổi trong thái độ của ông đối với Thi nhân Việt Nam và trong cái nhìn tổng kết cả đời mình. Nghĩa là ông sẵn sàng chấp nhận một phần những gì được nói. Ông chỉ buồn vì một câu nói oan và ác; và còn cho biết “có không ít người nghĩ như thế về ông”: Nửa đời sau lại vị người ngồi trên.

Con đường phê bình (và lý luận) của Hoài Thanh trước năm 1945 bắt đầu từ bài Thơ mới (Tiểu thuyết thứ Bảy, số 31; ngày 29/12/1934) đến sách Thi nhân Việt Nam cùng soạn với Hoài Chân, ấn hành năm 1942. Đó là con đường đi qua một cuộc đấu tranh học thuật giữa hai phái: Phái “Nghệ thuật vị nhân sinh” và phái “Nghệ thuật vị nghệ thuật” là phái mà ông được xem là chủ tướng; và qua một cuốn sách bị cấm năm 1936 có tên Văn chương và hành động. Một con đường không yên bình, không phẳng phiu mà nhiều sóng gió. Nhưng dường như bất chấp sóng gió ông đã tới được cái đích mà ông sớm xác định và kiên trì trong thực hiện, đó là Thi nhân Việt Nam.

Ngay cả phác thảo cũng đã là rất khó. Khó vì những biến động quá lớn trong thực trạng và các tiêu chí đánh giá.