Khi bắt đầu chạm ngưỡng tuổi 30, nhiều Gen Z (1997-2012) tại Mỹ đang thể hiện thái độ "khá đổi mới" đối với công việc bằng cách từ chối làm lãnh đạo. Các chuyên gia văn hóa công sở gọi xu hướng này là “conscious unbossing” – tự nguyện rút lui khỏi vai trò quản lý.
Thế hệ Gen Z đang ưu tiên sự cân bằng giữa công việc và cuộc sống hơn là việc thăng tiến trong sự nghiệp. Và điều này đang gióng lên hồi chuông cảnh báo cho các doanh nghiệp: nếu không sớm chuẩn bị về nhân sự, họ sẽ không thể có thế hệ lãnh đạo kế tiếp trong tương lai.
Ưu tiên sức khỏe tinh thần hơn chức danh
Trong khi thế hệ Baby Boomer (1946-1964) ưa chuộng mô hình lãnh đạo phân cấp và trung thành với một công ty trong nhiều năm, thì Gen X (1965-1980) giữ vai trò “trung gian”, thích sự linh hoạt hơn, và Millennials (1981-1996) – dù miễn cưỡng – vẫn sẵn sàng đảm nhận vai trò lãnh đạo. Nhưng với Gen Z, mọi thứ đang thay đổi mạnh mẽ.
Theo khảo sát của công ty tư vấn quản lý Development Dimensions International, Gen Z có khả năng tránh né vị trí quản lý cao hơn 1,7 lần so với các thế hệ trước, với lý do chính là bảo vệ sức khỏe tinh thần.
“Gen Z đang đặt ra những câu hỏi rất đúng đắn – những câu hỏi mà thực ra chúng ta ai cũng âm thầm trăn trở từ lâu,” Megan Dalla-Camina, nhà sáng lập kiêm CEO của chương trình phát triển lãnh đạo Women Rising, chia sẻ với Business Insider. “Họ sẵn sàng định nghĩa lại quyền lực, tái thiết lập ý nghĩa công việc và đặc biệt giỏi trong việc ưu tiên sức khỏe tâm trí. Họ không chấp nhận hi sinh cuộc sống cá nhân chỉ để phù hợp với những mô hình lãnh đạo lỗi thời.”
Và liệu có thể trách họ được không? Trong khi vai trò quản lý ngày càng bị cắt giảm, áp lực đè nặng, nhiều người trẻ nhận ra rằng đồng lương không xứng đáng với mức độ căng thẳng phải gánh vác.
Theo nhà tâm lý học lâm sàng Julie Lee tại Boston – người chuyên hỗ trợ các chuyên gia Gen Z và đồng chủ tịch tổ chức Harvard Alumni for Mental Health – “Gen Z đang bước lùi lại để thiết kế một hành trình nghề nghiệp bền vững lâu dài, sau khi chứng kiến quá nhiều trường hợp kiệt sức vì công việc.”
Không lãnh đạo không có nghĩa là lười biếng
Kathryn Landis – huấn luyện viên điều hành và giảng viên tại Đại học New York – nhận định rằng Gen Z coi trọng sự tự chủ, linh hoạt, minh bạch và làm việc nhóm hơn là việc trèo cao trong cơ cấu công ty.
Không chỉ vậy, họ cũng bị thôi thúc bởi mục tiêu xã hội và cảm giác công việc mình đang làm có ích cho người khác, hơn là đơn giản “đi làm để lãnh lương”. Điều này khiến nhiều vị trí có mức lương cao cũng trở nên kém hấp dẫn nếu thiếu ý nghĩa sâu xa.
Nhưng, Landis nói rõ: “Không có nghĩa là họ không chăm chỉ hay từ chối nỗ lực.”
Họ chỉ đơn giản là không muốn ngồi lì 8 tiếng nếu có thể hoàn thành công việc trong 5 tiếng – và cũng không yêu cầu đồng nghiệp làm điều ngược lại.
Dalla-Camina cho rằng chính cách tiếp cận mới này của Gen Z sẽ giúp làm phẳng các mô hình lãnh đạo truyền thống – điều mà nhiều người đi làm lâu năm thậm chí cũng đang âm thầm mong đợi.
Doanh nghiệp vẫn cần lãnh đạo kế thừa
Vấn đề là đến năm 2030, Gen Z sẽ chiếm khoảng 30% lực lượng lao động, theo ước tính của Cục Thống kê Lao động Mỹ. Và nếu thế hệ này không được dẫn dắt để phát triển năng lực lãnh đạo, các doanh nghiệp sẽ phải đối mặt với nguy cơ thiếu hụt người điều hành.
Tony Davis, chuyên gia đào tạo lãnh đạo tại Crestcom International, cảnh báo: “Nếu doanh nghiệp không chủ động truyền cảm hứng, trao quyền và gắn kết người trẻ theo đúng phong cách làm việc và giá trị của họ, thì việc mở rộng quy mô và phát triển đội ngũ sẽ gặp rất nhiều khó khăn.”
Nói cách khác, đây là một thời điểm sinh tử mà các nhà lãnh đạo cần học hỏi và thích nghi – nếu không muốn bị bỏ lại phía sau.
“Sự khác biệt giữa một công ty có tư duy phát triển và một công ty tư duy cố định nằm ở việc nuôi dưỡng và phát triển tinh thần lãnh đạo bên trong đội ngũ,” Davis nói. “Còn nếu giữ tư duy cũ kỹ, phản ứng thụ động với mọi thay đổi, thì sớm muộn doanh nghiệp cũng đi đến thất bại – bởi trong kinh doanh, không có gì tốt hơn là chủ động.”
Cách giữ chân Gen Z: Linh hoạt, có mục tiêu và nhân văn
Làm sao để giữ chân và truyền cảm hứng cho Gen Z sẽ tùy thuộc vào từng ngành nghề, nhưng các chuyên gia đề xuất: thiết kế giờ làm linh hoạt, khuyến khích hoạt động thiện nguyện, vạch ra lộ trình phát triển nghề nghiệp cá nhân phù hợp với mục tiêu dài hạn của từng người.
Tuy nhiên, thay đổi không hề dễ dàng – nhất là với một nền văn hóa “cày cuốc” vốn đã ăn sâu vào lực lượng lao động Mỹ, vẫn được những ông trùm như Elon Musk tôn vinh. Nhưng cho dù các nhà lãnh đạo hiện tại cảm thấy ra sao, sự chuyển mình đã bắt đầu.
“Đây là lời kêu gọi mạnh mẽ để thay đổi cách chúng ta làm việc và cách chúng ta lãnh đạo,” Dalla-Camina kết luận. “Tổ chức và lãnh đạo nào biết thích nghi sẽ thực sự bứt phá. Còn ai cố chấp giữ mô hình cũ sẽ gặp rất nhiều khó khăn – không chỉ với Gen Z, mà với cả những người đã sẵn sàng cho một cuộc thay đổi sâu sắc.”
