Trong điều kiện thời bình, các tiềm lực cấu thành sức mạnh quân sự quốc gia tồn tại dưới dạng tiềm năng, không tự thể hiện như một thực thể với những chỉ số xác định. Thêm vào đó, khi chiến tranh chưa xảy ra thì các bên tham chiến, tùy theo mục đích quân sự, quốc phòng, có thể khuếch trương hoặc che giấu sức mạnh quân sự thực sự của mình, nên hệ thống tiềm lực ấy càng khó đoán định. Tuy nhiên, dù dưới dạng thái tiềm tàng thì các tiềm lực tạo nên sức mạnh quân sự quốc gia vẫn luôn luôn liên hệ, tác động, xâm nhập và chuyển hóa lẫn nhau trong một thể thống nhất. Chính từ những mối liên hệ, tác động đó mà số lượng, chất lượng và vai trò của mỗi tiềm lực mới được hình thành, phát triển.
Tiềm lực chính trị - tinh thần luôn giữ vai trò chủ đạo, đứng ở vị trí trung tâm của sức mạnh quân sự quốc gia, quyết định khuynh hướng phát triển cơ bản của mọi tiềm lực và toàn bộ sức mạnh quân sự quốc gia. Tiềm lực kinh tế - xã hội đóng vai trò nền tảng, cơ sở vật chất cho quá trình xây dựng và phát triển sức mạnh quân sự quốc gia. Tiềm lực khoa học - công nghệ cũng luôn đóng vai trò rất quan trọng không thể thiếu để tạo nên sức mạnh quốc phòng. Tiềm lực quân sự tuy là sản phẩm của các tiềm lực khác nhưng lại là chỉ số thể hiện trực tiếp nhất sức mạnh quốc phòng của một quốc gia trong thời bình, cũng như quy tụ tất cả các tiềm lực khác thành sức mạnh quân sự tổng hợp trong chiến tranh.
Khi đất nước chuyển trạng thái từ thời bình sang thời chiến thì sức mạnh quân sự quốc gia cũng bắt đầu được chuyển hóa một cách tổng thể từ trạng thái tiềm tàng sang trạng thái hiện hữu, bao gồm những nhân tố hiện thực trực tiếp quyết định tiến trình và kết cục của chiến tranh. Đương nhiên, nội dung, tính chất, tốc độ, cách thức chuyển hóa và kể cả khả năng tự bảo tồn của từng tiềm lực lại không hoàn toàn như nhau, nhất là trong thời kỳ đầu chiến tranh.
Tiềm lực chính trị - tinh thần có thể và cần phải chuyển hóa trước hết, và đây cũng là chỉ số thể hiện rõ nét nhất sức sống của chế độ chính trị - nhà nước trước thử thách của chiến tranh. Một quốc gia, dân tộc có thể vượt qua cú sốc lớn khi bước vào chiến tranh hay không, có thể trụ vững trước những âm mưu, thủ đoạn tiến công khốc liệt về mọi mặt của kẻ thù xâm lược ngay từ đầu hay không, trước hết là do có huy động, khơi dậy và làm cho toàn bộ những lợi thế về chế độ chính trị cùng những tố chất tinh thần của con người và cộng đồng dân tộc trở thành khối ý chí thép được hay không. Vì vậy, việc xây dựng tiềm lực quốc phòng đáp ứng nhu cầu của thời kỳ đầu chiến tranh cần phải tập trung làm cho cơ chế chuyển hóa này luôn thông suốt.
Vấn đề chuyển hóa tiềm lực kinh tế - xã hội từ trạng thái nền tảng, cơ sở vật chất tiềm tàng của sức mạnh quân sự quốc gia thành nhân tố hiện hữu phục vụ trực tiếp cho lĩnh vực quân sự là vấn đề tất yếu. Tuy nhiên, yêu cầu mang tính chiến lược đối với tiềm lực kinh tế - xã hội lại đòi hỏi trước hết phải bảo tồn, đồng thời chuyển được toàn bộ nền tảng vật chất ấy sang điều kiện thời chiến.
Khả năng huy động mọi nguồn lực kinh tế, nguồn lực xã hội đáp ứng nhu cầu chiến tranh sẽ trở nên phi hiện thực nếu như không gắn liền với khả năng tiếp tục duy trì được nền sản xuất, các cơ sở kinh tế cốt tử, cũng như tổ chức tốt đời sống xã hội của người dân trong điều kiện chiến tranh. Đặc biệt, với những quốc gia chống xâm lược, thường có tiềm lực kinh tế không mạnh bằng các nhà nước đế quốc, thì vấn đề tạo nguồn dự trữ chiến lược về kinh tế - xã hội để chuyển hóa dần dần, vững chắc thành sức mạnh kháng chiến trở nên hết sức có ý nghĩa.
Đối với quá trình chuyển hóa tiềm lực khoa học - công nghệ thành những nhân tố hiện hữu góp phần tạo nên sức mạnh tiến hành chiến tranh chống xâm lược cũng có nét tương tự. Các yếu tố khoa học và công nghệ ngay từ thời bình đã thường xuyên được huy động vào phát triển sức mạnh tổng hợp của nền quốc phòng, và khi chiến tranh bắt đầu xảy ra thì các chỉ số khoa học và công nghệ trong sức mạnh quân sự nhà nước để tiến hành chiến tranh tăng vọt đột biến. Tuy nhiên, chỉ khi chiến tranh bắt đầu xảy ra thì bối cảnh ấy mới bộc lộ đầy đủ hình hài để trở thành khách thể khám phá, khái quát, xử lý,... của các khoa học về quân sự, chiến tranh.
Cũng chỉ với bối cảnh ấy thì việc huy động các thành tựu công nghệ tiên tiến phục vụ nhu cầu tăng vọt về sức mạnh quân sự nhà nước mới thể hiện thành đích đến cụ thể, chỉ số cụ thể, phù hợp với đối tượng tác chiến cụ thể.Cũng như đối với tiềm lực chính trị - tinh thần, sự chuyển hóa tiềm lực quân sự từ dạng thái tiềm tàng trong nền quốc phòng thời bình sang dạng thái sức mạnh hiện hữu phải được thực hiện ngay từ ngày đầu chiến tranh. Trình độ sẵn sàng chiến đấu, hiệu quả tác chiến quân sự là một trong những đặc trưng cơ bản thể hiện chất lượng, hiệu quả quá trình quy tụ tất cả các tiềm lực quốc phòng khác thành sức mạnh quân sự tổng hợp trong chiến tranh.
Tuy nhiên, không phải ngay từ đầu đã tung hết lực lượng quân sự được huy động ấy vào cuộc chiến. Vừa phòng thủ tích cực ngăn chặn, phá vỡ thế tiến công áp đảo của địch, vừa bảo tồn lực lượng để kháng chiến dài ngày, đồng thời tiếp tục phát triển lực lượng dự bị chiến lược mạnh để đánh đòn quyết định khi điều kiện thời - thế - lực của ta đã trở nên ưu trội, đó mới là phương cách chuyển hóa tiềm lực quân sự phù hợp nhất.
