di bút cuối đời

Giữa 1989, Nhà xuất bản Văn học ấn hành một Tuyển tập gồm 12 truyện ngắn của Ngọc Giao dưới tên chung Cô gái làng Sơn Hạ, với Lời giới thiệu của Nhà xuất bản khẳng định “hướng viết của dòng hiện thực phê phán những năm 1930-1945” ở Ngọc Giao - cùng “niềm yêu kính của ông với các bậc tiền nhân đi đầu trong cuộc kháng chiến chống quân xâm lược phương Tây”... “Cũng như nhiều nhà văn khác, Ngọc Giao còn bị hạn chế trong những điều kiện lịch sử nhất định nhưng ông vẫn là một trong những tác giả có sức sáng tạo phong phú và đa dạng, góp vào nền văn học hiện đại của chúng ta những trang viết có sức hấp dẫn”. Cuối sách in bài Bạt của Phùng Tất Đắc viết năm 1936, và trang 4 bìa dành đăng ảnh cùng tiểu sử và danh mục sáng tác của ông.

Từ sau 1954 Ngọc Giao bắt đầu một cuộc sống đầy mặc cảm về sự kỳ thị và quên lãng của người đời. Ông khó tránh phải từ bỏ nghiệp văn. Không riêng Ngọc Giao, một số người viết khác không đi kháng chiến, hoặc trở về nội thành cũng không dễ viết, nhưng ít có ai gác bút đến triệt để như ông.

Kháng chiến chống Pháp bùng nổ, Ngọc Giao cùng gia đình tản cư lên Nhã Nam, Yên Thế. Ở Yên Thế ông có tham gia làm tờ Bạn dân cho Công an Cao Bắc Lạng chiến khu XII được 3 số. Rồi do hoàn cảnh gia đình, ông phải hồi cư về Thuận Thành, quê nội của ông. Rồi về Hà Nội.

Tôi tin là những người yêu văn chương ở lứa tuổi tôi hiếm ai không đọc Tiểu Thuyết thứ Bảy, tờ báo khá phổ thông trong đời sống văn học trước 1945 của ông chủ Vũ Đình Long. Tờ báo tập hợp được rất nhiều cây bút thuộc nhiều khuynh hướng viết, trong đó có nhiều người rồi sẽ thuộc trong số những tác gia lớn của văn học Việt Nam thế kỷ XX.