Nhân lực giáo dục Việt Nam ở vị thế nào trong ASEAN?

Việt Nam đóng vai trò tích cực và có trách nhiệm trong hợp tác giáo dục ASEAN, tham gia dẫn dắt nhiều sáng kiến như: Không gian giáo dục đại học ASEAN 2025, thúc đẩy chuyển đổi số, phát triển bền vững và công bằng giáo dục, khẳng định vị thế của Việt Nam trong khu vực và góp phần xây dựng cộng đồng giáo dục đổi mới sáng tạo.

Nhân lực giáo dục Việt Nam và trách nhiệm xây dựng cộng đồng giáo dục ASEAN

Việt Nam tích cực tham gia các khuôn khổ và thỏa thuận quan trọng như Kế hoạch hành động về giáo dục ASEAN và Tuyên bố ASEAN về phát triển nguồn nhân lực cho thế giới công việc đang thay đổi (2020). Việc tham gia hợp tác giáo dục ASEAN còn giúp Việt Nam nâng cao vị thế, hội nhập sâu rộng vào khu vực và thế giới. Qua đó, Việt Nam có thể thể hiện vai trò chủ động, tích cực và có trách nhiệm trong ASEAN, góp phần xây dựng Hiệp hội trở thành một cộng đồng vững mạnh.

Hợp tác giáo dục trong ASEAN phù hợp với các ưu tiên chiến lược phát triển nguồn nhân lực chất lượng cao của Việt Nam như: Nâng cao chất lượng nguồn nhân lực là một đột phá chiến lược, tập trung vào các lĩnh vực như: Công nghệ thông tin và truyền thông, tự động hóa, trí tuệ nhân tạo (AI), tài chính, y tế.

Thông qua Phát triển nguồn nhân lực (HRD), giúp Việt Nam chuẩn bị lực lượng lao động cho tương lai, thu hẹp khoảng cách giáo dục và giải quyết các khoảng trống kỹ năng. Tiêu chuẩn AUN-QA hỗ trợ mục tiêu nâng cao chất lượng và vị thế toàn cầu của các trường đại học Việt Nam. Hợp tác ASEAN cũng phù hợp với chiến lược hợp tác quốc tế rộng lớn hơn của Việt Nam về phát triển nguồn nhân lực.

Việt Nam tích cực tham gia Mạng lưới các trường đại học ASEAN (AUN), với ba trường đại học thành viên cốt lõi: Đại học Quốc gia Hà Nội, Đại học Quốc gia TP. Hồ Chí Minh và Đại học Cần Thơ. Tính đến tháng 2/2025, Đại học Cần Thơ có 34 chương trình được đánh giá và cấp chứng nhận AUN-QA, trong khi Đại học Quốc gia TP. Hồ Chí Minh có 75 chương trình được đánh giá từ năm 2009.

Việt Nam đã tích cực thúc đẩy hợp tác quốc tế trong lĩnh vực nhân lực giáo dục nghề nghiệp, nông nghiệp và thủ công nghiệp, tận dụng những lợi thế sẵn có, hướng tới việc nâng cao chất lượng đào tạo, phát triển nguồn nhân lực và đóng góp vào sự phát triển chung của khu vực và thế giới như: Ký kết nhiều văn kiện hợp tác với các đối tác quốc tế và trong ASEAN nhằm nâng cao chất lượng đào tạo, áp dụng những tiêu chuẩn quốc tế và phát triển kỹ năng phù hợp với nhu cầu thị trường lao động hiện đại.

Trong lĩnh vực nông nghiệp, Việt Nam thiết lập quan hệ hợp tác lâu dài và hiệu quả với các đối tác như: Bỉ và nhiều nước châu Phi, Trung Đông, châu Mỹ …thông qua trao đổi cán bộ, sinh viên, hợp tác nghiên cứu khoa học và chuyển giao công nghệ tiên tiến. Bởi Nông nghiệp là ngành kinh tế chủ chốt của ASEAN, gồm gạo, các sản phẩm nông nghiệp khác. Và, sản phẩm nông nghiệp, nhất là gạo có ảnh hưởng trực tiếp đến nền kinh tế, chính trị và xã hội của từng quốc gia thành viên trong khu vực và các đối tác ngoài khu vực.

Mô hình chuyển giao công nghệ, đào tạo cán bộ, nghiên cứu khoa học nông nghiệp của Việt Nam là hình mẫu trong ASEAN học hỏi và áp dụng trong hợp tác khu vực, đặc biệt trong bối cảnh khối đang hướng tới phát triển nông nghiệp bền vững và thích ứng với biến đổi khí hậu.

Việt Nam lọt vào nhóm 3 nước dẫn đầu ASEAN về đào tạo nguồn nhân lực AI

Trao đổi với báo giới PGS.TS Đinh Anh Tuấn, Phó Hiệu trưởng Trường Đại học Quy Nhơn cho rằng, Việt Nam có nhiều lợi thế để phát triển trí tuệ nhân tạo (AI), đặc biệt trong bối cảnh toàn cầu đang bước vào kỷ nguyên sử dụng công nghệ này. Về thị trường, Việt Nam có dân số trẻ, tốc độ đô thị hóa và chuyển đổi số nhanh. Nhu cầu ứng dụng công nghệ trong các lĩnh vực như giáo dục, y tế, nông nghiệp, tài chính...ngày càng lớn, tạo ra một “phòng thí nghiệm tự nhiên” để thử nghiệm và triển khai các giải pháp AI. 

Về nguồn nhân lực, Việt Nam có lực lượng kỹ sư phần mềm và lập trình viên trẻ, năng động, có khả năng tiếp thu công nghệ mới rất nhanh. Đây là tiền đề quan trọng để xây dựng lực lượng nhân lực AI có chiều sâu. Về hệ sinh thái khởi nghiệp, những năm gần đây, Việt Nam chứng kiến. 

Theo PGS.TS Anh Tuấn, để thực sự phát huy được những lợi thế hiện có, Việt Nam cần tiếp tục đầu tư mạnh mẽ hơn vào nghiên cứu cơ bản, phát triển hạ tầng dữ liệu, đặc biệt là đào tạo nhân lực chất lượng cao chuyên sâu về AI. Đồng thời, cần có chính sách mở và linh hoạt để hỗ trợ các doanh nghiệp và startup ứng dụng AI một cách sáng tạo và hiệu quả.

Ngoài ra, chương trình giáo dục phổ thông cần tăng cường giáo dục STEM và định hướng nghề nghiệp trong lĩnh vực AI cho học sinh. Cần nâng cao chất lượng giáo dục AI. Trong đó, cần cập nhật chương trình đào tạo theo hướng thực tiễn, đẩy mạnh giảng dạy AI từ bậc phổ thông, tăng cường đào tạo liên ngành và hợp tác quốc tế.

PGS.TS Lê Tiến Dũng, Phó Hiệu trưởng Trường Đại học Bách khoa, Đại học Đà Nẵng phân tích: Việt Nam có hệ thống các trường đại học, viện nghiên cứu đang tích cực đào tạo và đầu tư vào lĩnh vực AI. Sự phát triển của các doanh nghiệp khởi nghiệp công nghệ, chính sách cởi mở trong việc thúc đẩy chuyển đổi số và đổi mới sáng tạo, đặc biệt là Nghị quyết số 57-NQ/TW ngày 22/12/2024 của Bộ Chính trị là những yếu tố đã góp phần hình thành hệ sinh thái khởi nghiệp giàu năng lượng.

PGS.TS Lê Tiến Dũng nhấn mạnh, Việt Nam đang phải đối mặt với thách thức liên quan đến chi phí lao động thấp và sự cần thiết phải đầu tư vào giáo dục và đào tạo AI để tăng năng lực cạnh tranh tạo nên hai mặt đối lập. Bởi mặc dù đây là thách thức liên quan đến chất lượng nhân lực AI, nhưng cũng là cơ hội phát triển công nghệ này nếu có giải pháp phù hợp. Do đó, để tháo gỡ những thách thức này, cần đồng bộ các nhóm giải pháp như: Đầu tư mạnh vào giáo dục AI ở nhiều cấp độ, khuyến khích doanh nghiệp đầu tư vào đào tạo tại chỗ, hỗ trợ khởi nghiệp sáng tạo trong lĩnh vực AI và xây dựng chính sách thu hút chuyên gia AI toàn cầu.

PGS.TS Nguyễn Vũ Quỳnh, Phó Hiệu trưởng Trường Đại học Lạc Hồng nêu quan điểm, với nhiều lợi thế như: Dân số trẻ, tỷ lệ sử dụng internet cao và hệ sinh thái khởi nghiệp năng động, Việt Nam có nhiều lợi thế để phát triển trí tuệ nhân tạo. Tuy nhiên, để cạnh tranh toàn cầu, Việt Nam cần đẩy mạnh đầu tư vào đào tạo chuyên sâu, tăng cường hợp tác giữa nhà trường, doanh nghiệp và chính phủ nhằm xây dựng hệ sinh thái AI vững chắc, hướng tới mục tiêu trở thành trung tâm AI hàng đầu Đông Nam Á.

Làm chủ công nghệ cũng yêu cầu nâng cao nguồn nhân lực qua giáo dục và đào tạo, giúp đáp ứng nhu cầu của nền kinh tế tri thức. Cuối cùng, tự chủ trong công nghệ năng lượng giúp phát triển nguồn năng lượng tái tạo, giảm phụ thuộc vào nhiên liệu hóa thạch và bảo vệ môi trường, đồng thời khẳng định vị thế quốc gia trên trường quốc tế.

Ý kiến của PGS.TS Anh Tuấn, Vũ Quỳnh, Tiến Dũng và nhiều nhà khoa học đều khẳng định: Nguồn nhân lực, đào tạo nguồn nhân lực giáo dục chất lượng cao là con đường thẳng tiến cho Việt Nam hội nhập, phát triển bền vững và khẳng định vị thế trong kỷ nguyên mới.

Quan điểm tạo động lực học thuật và sáng tạo cho giảng viên, nhà nghiên cứu, những người làm việc trong lĩnh vực AI được đồng thuận. Và, ai cũng hiểu, các “nhà phép thuật” không thể chỉ ở trong phòng thí nghiệm, mà cần tham gia vào giải quyết bài toán thực tế – từ logistics, y tế, giao thông đến năng lượng.

Môi trường thực tiễn sẽ là nơi “rèn phép”, thiết lập quan hệ chặt chẽ giữa trường đại học, viện nghiên cứu với các doanh nghiệp, các vườn ươm khởi nghiệp, quỹ đầu tư mạo hiểm để tạo điều kiện cấp vốn, tư vấn và hỗ trợ kỹ thuật cho các dự án khởi nghiệp về AI. Hoạt động hợp tác “3 nhà”: Chính quyền - doanh nghiệp - đại học để đề xuất, tham gia các đề tài, dự án AI ứng dụng vào thực tiễn, giải quyết các bài toán thực tiễn để tạo ra được sự đột phá trong ứng dụng AI.