Sinh năm 1965 tại Amman (Jordan) trong một gia đình người Palestine tị nạn, Giáo sư Yaghi lớn lên trong căn nhà chật hẹp không điện, không nước sạch cùng hơn chục người thân và vật nuôi. Cha ông chỉ học hết lớp 6, còn mẹ thì mù chữ. Nhưng chính hoàn cảnh thiếu thốn ấy lại hun đúc trong cậu bé Omar một khát vọng mãnh liệt vươn tới tri thức.
Ở tuổi 15, chàng trai Yaghi rời quê hương sang Mỹ du học. Ông bắt đầu từ Trường Cao đẳng Cộng đồng Hudson Valley, sau đó chuyển lên Đại học New York tại Albany, nơi niềm đam mê hóa học được khơi dậy. Ông tiếp tục lấy bằng tiến sĩ tại Đại học Illinois Urbana-Champaign và nghiên cứu sau tiến sĩ tại Đại học Harvard.
Ngay từ khi còn nhỏ, Giáo sư Yaghi đã bị cuốn hút bởi những hình ảnh phân tử trong một cuốn sách mà ông tình cờ thấy trong thư viện. Ông từng nói: “Khoa học là sức mạnh công bằng nhất thế giới. Ở đâu cũng có người thông minh, điều quan trọng là phải tạo cơ hội để họ phát huy tiềm năng”.
Bước ngoặt lớn đến vào đầu những năm 1990, khi ông đặt câu hỏi: “Liệu con người có thể tạo ra vật liệu mới bằng cách sắp xếp các phân tử như trò chơi xếp hình Lego?” Câu hỏi ấy mở ra hướng nghiên cứu mới với hóa học mạng lưới, dẫn đến sự ra đời của vật liệu khung kim loại hữu cơ (MOF) và khung hữu cơ cộng hóa trị (COF). Đây là các vật liệu có cấu trúc rỗng linh hoạt, cho phép thu giữ carbon dioxide, lưu trữ hydro, methane, và thậm chí chiết xuất nước từ không khí.
Công trình của ông đã mở ra tương lai cho năng lượng sạch và công nghệ môi trường, được xem như nền tảng cho “cuộc cách mạng xanh” trong hóa học hiện đại. Thông qua các dự án Atoco (thu hoạch nước và xử lý carbon) và H2MOF (lưu trữ hydro), Giáo sư Yaghi đã chứng minh rằng khoa học có thể mang lại giải pháp thực tế cho các thách thức toàn cầu.
Trước khi giành Giải Nobel Hóa học 2025, Giáo sư Yaghi từng được vinh danh tại Giải thưởng VinFuture 2021 cho công trình tiên phong về vật liệu MOF – công nghệ có thể giúp hàng triệu người tại các khu vực khan hiếm nước tự chủ nguồn nước sạch. Ông cũng là chủ nhân của hàng loạt giải thưởng danh giá khác như Wolf Prize (2018), Tang Prize (2024) và Von Hippel Award (2025).
Nhớ lại hành trình của mình, Yaghi từng chia sẻ tại Hà Nội khi nhận giải VinFuture: “Tôi sinh ra trong một gia đình tị nạn, nơi cơ hội thành công tưởng như không tồn tại. Nhưng chỉ cần kiên định và không chấp nhận lời từ chối, bạn vẫn có thể làm nên điều phi thường.”
Hiện giáo sư Yaghi đang công tác tại Đại học California, Berkeley, ông không chỉ được biết đến như một nhà khoa học lỗi lạc mà còn là biểu tượng của tinh thần vượt lên số phận để chứng minh rằng nếu được trao cơ hội khoa học có thể thay đổi cả thế giới./.
