Trong thế giới phẳng ngày nay, các quốc gia không chỉ cạnh tranh bằng sức mạnh kinh tế hay sức mạnh quân sự, mà "sức mạnh mềm" đã trở thành tài sản chiến lược then chốt. Việt Nam may mắn sở hữu kho tàng di sản văn hóa phong phú và đa dạng vào bậc nhất khu vực, nhưng sức mạnh mềm đến từ kho tàng đó vẫn chưa tương xứng với tiềm năng. Câu hỏi đặt ra là làm thế nào để biến tiềm năng thành sức mạnh, biến giá trị thành sự ảnh hưởng?
Theo học giả Joseph Nye, cha đẻ của khái niệm này, sức mạnh mềm là khả năng thu phục và thuyết phục thông qua sự hấp dẫn của các giá trị, lối sống và văn hóa, thay vì dùng vũ lực hay tiền bạc (quyền lực cứng). Chúng ta cần phân biệt rõ: Sức mạnh mềm không đơn thuần là du lịch hay xuất khẩu hàng hóa mà nó nằm ở giá trị tinh thần mà văn hóa mang lại - sự ngưỡng mộ, nguồn cảm hứng và lòng tin mà nó tạo ra trong lòng công chúng quốc tế. Khi thế giới yêu thích phim Hàn Quốc, thích kinh đô ánh sáng Paris, say mê ẩm thực Thái Lan hay ngưỡng mộ tinh thần kỷ luật của Nhật Bản, đó chính là sức mạnh mềm đang phát huy tác dụng.
Với tốc độ phát triển công nghệ như vũ bão ngày nay, sở hữu sức mạnh mềm mang lại những lợi ích sống còn: Thu hút đầu tư và du lịch chất lượng cao, tạo dựng vị thế đàm phán quốc tế thuận lợi, hỗ trợ xuất khẩu văn hóa và thương hiệu quốc gia, đồng thời kết nối cộng đồng người Việt toàn cầu một cách bền chặt. Đây không còn là câu chuyện của sự tự hào đơn thuần, mà là một phần cốt lõi trong chiến lược phát triển bền vững.
Nhìn vào khối "gia tài" văn hóa khổng lồ của ta, Việt Nam sở hữu những "gốc rễ" vững chắc đáng ngưỡng mộ. Về di sản phi vật thể, chúng ta có một kho tàng đồ sộ với Nhã nhạc cung đình Huế, Không gian văn hóa Cồng chiêng Tây Nguyên, Dân ca Quan họ, Ca trù, Đờn ca tài tử... cùng hệ thống tín ngưỡng lễ hội đã được UNESCO vinh danh như: Thực hành tín ngưỡng thờ Mẫu Tam phủ của người Việt; Tục thờ cúng vua Hùng; Lễ hội Gióng... Ẩm thực Việt được cả thế giới công nhận là phong phú, độc đáo và lành mạnh, từ phở, bánh mì đến các loại bánh gói... các danh lam thắng cảnh như: Vịnh Hạ Long; Quần thể Yên Tử; Tràng An - Bái Đính... Về giá trị nhân văn, tinh thần yêu nước, lòng nhân ái, sự cần cù sáng tạo và tình yêu thương gia đình là những nét đẹp truyền thống mang bình diện quốc tế. Ở lĩnh vực thành tựu đương đại, sự thành công của làn sóng âm nhạc Việt vươn tầm khu vực cho thấy tiềm năng to lớn...
Tuy nhiên, có những "lỗ hổng" cần khắc phục cũng không hề nhỏ. Thứ nhất, chúng ta thiếu một chiến lược truyền thông bài bản và đồng bộ. Hình ảnh Việt Nam trong mắt bạn bè quốc tế còn chưa thể hiện được chiều sâu văn hóa đúng “chất” người Việt Nam, những sản phẩm truyền thông chưa được "đóng gói" thành một câu chuyện tổng thể hấp dẫn và dễ nhớ. Thứ hai, sự mai một các giá trị truyền thống trước làn sóng văn hóa du nhập và nhịp sống hiện đại là một thách thức không nhỏ. Thứ ba, hạ tầng văn hóa và dịch vụ nhiều nơi chưa theo kịp với nhu cầu và xu hướng của thời đại, khiến các di sản khó có thể trở thành trải nghiệm đẳng cấp cho du khách. Cuối cùng, chúng ta chưa khai thác hiệu quả sức mạnh của cộng đồng hơn 5 triệu người Việt toàn cầu - những đại sứ văn hóa tự nhiên và đầy tiềm năng để lan tỏa văn hóa mềm. Tuy nhiên, thay vì trở thành những đại sứ văn hóa đôi khi họ lại xa cách với chính cội nguồn của mình do rào cản về ngôn ngữ và thiếu kết nối văn hóa.
Để vượt qua thách thức và phát huy tối đa tiềm năng, cần có một chiến lược đồng bộ để xây dựng sức mạnh mềm như chính tiềm năng mà văn hóa Việt đang sở hữu:
Đó là: Củng cố “gốc rễ” nội lực - muốn được quốc tế trân trọng, chính người Việt phải hiểu và tự hào về văn hóa của mình. Do đó, cần ứng dụng công nghệ số để số hóa di sản, tạo ra các bảo tàng ảo, giúp di sản dễ dàng tiếp cận với giới trẻ. Di sản cần được "thổi hồn" vào đời sống đương đại, chứ không phải chỉ là những hiện vật bất động. Bên cạnh đó, cần đưa giáo dục giá trị văn hóa, lịch sử, lòng tự tôn dân tộc vào trường học một cách sinh động, qua các chuyến đi thực tế, dự án sáng tạo, thay vì chỉ gói gọn trong sách vở. Để từ đó biến mỗi người dân là một đại sứ văn hóa. Việc nâng cao ý thức cộng đồng, văn hóa ứng xử, văn hóa giao thông... chính là cách xây dựng hình ảnh quốc gia từ những điều nhỏ nhất.
Thế giới ngày nay tiếp nhận văn hóa thông qua các sản phẩm giải trí và trải nghiệm. Do vậy, cần có chính sách đủ mạnh để thúc đẩy điện ảnh, âm nhạc, thời trang, thiết kế và ẩm thực... để có những "siêu phẩm" tạo hiệu ứng lan tỏa toàn cầu. Việc Kết hợp "chất liệu" truyền thống với "ngôn ngữ" hiện đại: Áo dài cách tân, nhạc dân tộc phối khí điện tử, phim lịch sử với kỹ xảo đỉnh cao... là những hướng đi đầy hứa hẹn. Chúng ta đã có những thương hiệu mỹ nghệ Gốm sứ Minh Long hay thời trang của Công Trí là minh chứng cho sự kết hợp thành công này. Trong thời đại mà thương hiệu cá nhân lên ngôi thì việc tận dụng sức mạnh của các đại sứ thương hiệu tự nhiên: Các nghệ sĩ, vận động viên, doanh nhân thành công toàn cầu... là một lợi thế giới thiệu văn hóa Việt trên trường quốc tế.
Từ con người, từ sản phẩm chúng ta cần một câu chuyện hay cần được kể bằng những cách thức thông minh, dễ chạm vào cảm xúc của cộng đồng để đạt hiệu qủa mong muốn: Một "bảo tàng ảo" tập hợp tất cả di sản, một thư viện số về âm nhạc, điện ảnh, ẩm thực... sẽ là điểm đến lý tưởng cho du khách, nhà đầu tư muốn tìm hiểu về Việt Nam. Việc hợp tác với Netflix, UNESCO, National Geographic... để sản xuất và phân phối nội dung về Việt Nam là một bước đi cần thiết để tiếp cận đối tượng khán giả rộng lớn. Và cuối cùng, chúng ta cần "biến" du khách thành những người kể chuyện: Bằng cách phát triển các loại hình du lịch văn hóa, ẩm thực, homestay... chất lượng cao, chúng ta tạo cơ hội để du khách quốc tế tự trải nghiệm và lan tỏa câu chuyện của chính họ về Việt Nam.
Nâng cao sức mạnh mềm văn hóa là một hành trình dài, đòi hỏi sự kiên trì, đầu tư bài bản và sự chung tay của toàn xã hội - từ Nhà nước, doanh nghiệp đến mỗi người dân. Chiến lược này, xét cho cùng, phải bắt đầu từ việc làm cho người Việt tự hào về văn hóa của mình, từ đó mới có thể tỏa sáng ra thế giới. Khi "gốc rễ" văn hóa được vun đắp vững chắc bằng tri thức, lòng tự tôn và sự sáng tạo, Việt Nam chắc chắn sẽ vươn xa và bền vững. Khi ấy, Việt Nam sẽ không chỉ là một điểm đến, mà còn trở thành một nguồn cảm hứng, một thành viên có trách nhiệm và có sức thu hút trong cộng đồng toàn cầu./.
