“Đi lễ để tĩnh tâm hay để xin lộc? Lên chùa để lắng lòng hay để livestream?” những câu hỏi ấy ngày càng ám ảnh khi bước chân vào một mùa du lịch tâm linh mới, trong không khí chen chúc, xô bồ tại nhiều điểm đến linh thiêng của đất nước.
Đất nước của những hành trình tâm linh
Việt Nam là một vùng đất thiêng. Từ rừng sâu Yên Tử mờ sương, nơi khởi nguồn dòng thiền Trúc Lâm, đến đỉnh Fansipan với tượng Phật A Di Đà uy nghi giữa mây trời; từ chùa Bái Đính rộng lớn bề thế đến đền Hùng lặng lẽ uy nghiêm giữa rừng núi Phú Thọ… khắp dải đất hình chữ S là một mạng lưới dày đặc các di tích, đền đài, chùa tháp, những không gian thiêng liêng mang theo hồn cốt dân tộc.
Du lịch tâm linh, vì thế, không đơn thuần là một loại hình du lịch, mà còn là hành trình trở về với cội nguồn, với niềm tin thiêng liêng mà ông bà tổ tiên đã trao truyền. Nó có thể là một buổi tĩnh lặng thiền định giữa núi non, một nén nhang gửi người đã khuất, hay một ánh nhìn đầy biết ơn hướng về trời đất, tổ tiên…
Thế nhưng, đáng buồn thay, trong những năm gần đây, khi đời sống vật chất nâng cao, du lịch tâm linh đang dần bị thương mại hóa, biến tướng và đánh mất đi chính linh hồn của nó.
Tâm linh khi trở thành "thị trường"
Ở một góc nhìn tích cực, sự phát triển mạnh mẽ của du lịch tâm linh những năm gần đây góp phần đáng kể vào tăng trưởng kinh tế địa phương, phục hưng giá trị văn hóa truyền thống, và giúp nhiều di tích được trùng tu, bảo tồn.
Tuy nhiên, song song với đó là mặt trái khiến nhiều người không khỏi xót xa: Sự chen lấn xô bồ, tình trạng mê tín dị đoan lan rộng, và việc thương mại hóa không gian thiêng liêng.
Không ít chùa, đền lớn, “dịch vụ tâm linh” mọc lên như nấm sau mưa: Từ viết sớ, dâng sao giải hạn, bốc quẻ, cúng lễ… tất cả đều có “bảng giá”. Người đi lễ không còn bước đi nhẹ nhàng trong chánh niệm, mà chen nhau “xin lộc”, “xin vía”, “xin tài”, “cầu duyên”, thậm chí “thuê người khấn hộ”.
Các bức tượng Phật thiêng liêng trở thành bối cảnh lý tưởng cho những tấm hình check-in. Âm thanh linh thiêng của tiếng chuông chùa bị lấn át bởi tiếng micro rao hàng, tiếng chụp ảnh, tiếng cười nói ồn ào. Nơi đáng lẽ là không gian nội tâm và tôn kính, nay thành một hội chợ của tín ngưỡng lẫn thị hiếu. Có lẽ điều đau lòng nhất không phải là “người buôn thần bán thánh”, mà là người đi lễ nhưng mất gốc tinh thần lễ, đến chùa mà không biết vì sao mình đến, lạy Thần Phật mà trong lòng chỉ đầy những toan tính vật chất.
Một bức tranh trái ngược
Không thể phủ nhận, nhiều địa phương đã làm rất tốt công tác gìn giữ và phát huy du lịch tâm linh một cách văn minh và tôn nghiêm. Tại Yên Tử, dòng khách hành hương vẫn nối dài từng bước lên núi qua rừng trúc cổ kính, trong khói sương và tiếng mõ nhịp nhàng. Lễ hội Hoa đăng tổ chức đúng mực. Những buổi tọa thiền được hướng dẫn trong tĩnh lặng, gợi mở lại tinh thần thiền Trúc Lâm “cư trần lạc đạo”. Tại Huế, các chùa Thiên Mụ, Từ Hiếu, Huyền Không Sơn Thượng… vẫn giữ được vẻ u tịch, an nhiên, nơi du khách không chỉ đến để tham quan mà còn để suy tưởng, sống chậm.
Một số tour du lịch nội tâm, hành hương dài ngày kết hợp với thiền, tụng kinh, học Phật… cũng đang được hình thành, đặc biệt thu hút giới trí thức, doanh nhân. Đây là hướng đi bền vững và đúng với tinh thần du lịch tâm linh.
Trái lại, nhiều khu du lịch tâm linh được xây dựng với quy mô khổng lồ nhưng thiếu tính kết nối văn hóa – tín ngưỡng – giáo lý. Tượng Phật lớn, chùa to, cổng tam quan hoành tráng nhưng không gắn với cộng đồng tu hành hay hệ thống giảng pháp nghiêm cẩn. Có nơi xây chùa để hợp thức hóa khu du lịch nghỉ dưỡng, có nơi dựng tượng khổng lồ như điểm nhấn marketing. Có nơi chen chúc dòng người đến “lễ đầu năm”, nhưng quanh năm vắng bóng nhà sư, không có khóa tu, không có tụng niệm, chỉ có kinh doanh dịch vụ.
Hiện tượng “tâm linh hóa mọi thứ” cũng đáng báo động: Người dân không phân biệt tín ngưỡng dân gian với Phật giáo chính tông, dễ bị dẫn dắt bởi những “thầy cúng online”, những lễ cúng bạc triệu nhưng đầy mê tín, sợ hãi chứ không phải yêu thương, tỉnh thức.
Vì sao chúng ta đi lễ?
Câu hỏi này tưởng đơn giản, nhưng lại là cốt lõi. Đi chùa để cầu bình an? Để xin tiền tài? Để chụp ảnh? Để thể hiện đẳng cấp? Hay để thật sự trở về với chính mình?
Điều đáng lo là mục đích đi lễ bị bóp méo trong nhận thức xã hội. Người ta tin rằng nếu cúng to, lễ lớn, tiền nhiều thì “Thần Phật sẽ thương”. Nhưng quên rằng, Thần Phật không cần lễ vật, Ngài chỉ cần con người thiện lương, tỉnh thức. Đi lễ không phải là đi “mua may bán rủi” với Thần Phật. Những nơi thờ tự, cơ sở tâm linh không phải là nơi để giải quyết mọi vấn đề cuộc sống qua một lời khấn. Và tâm linh, rốt cuộc, không phải là thứ để “tiêu dùng”, mà là để tu tập, để thanh lọc tâm hồn, để học cách chấp nhận, buông bỏ, và sống sâu sắc hơn.
Đâu là hướng đi đúng cho du lịch tâm linh?
Thay vì xây thêm những pho tượng vĩ đại, chúng ta cần xây dựng một hạ tầng văn hóa tâm linh sâu sắc, nơi có sự hiện diện thật sự của tôn giáo, của người tu hành, của cộng đồng tu tập chân chính. Du lịch tâm linh không thể tách rời chánh pháp, tức con đường chân chính tìm lại chính mình.
Hãy trở về với giá trị nguyên thủy của tâm linh: Sự tĩnh lặng, sự hướng nội, lòng biết ơn, lòng từ bi. Hãy tổ chức các tour du lịch hành hương kết hợp với thiền, tu học, tìm hiểu văn hóa truyền thống. Hãy đào tạo hướng dẫn viên chuyên biệt về tâm linh, tránh việc thuyết minh sai lệch, thậm chí mê tín hóa thông tin. Hãy trả lại không gian yên tĩnh cho chùa chiền, nơi thờ tự để những người thật sự cần tĩnh tâm có chốn nương náu. Hãy trả lại sự thanh cao cho tín ngưỡng, vốn không phải để phô trương, mà để nuôi dưỡng nhân cách và lòng người.
Du lịch tâm linh, nếu đúng nghĩa, có thể là hành trình thiêng liêng nhất của đời người. Nó không đo bằng số lượng đền chùa bạn đến, mà bằng sự biến chuyển trong tâm hồn sau mỗi bước chân. Đức tin không nằm ở số tiền bạn cúng. Sự an lạc không đến từ những bức tượng lớn hay lễ vật cầu kỳ. Tất cả bắt đầu từ một nén tâm hương chân thành, từ một phút lặng nhìn lại chính mình, giữa thế gian bộn bề.
Hãy để du lịch tâm linh ở Việt Nam trở lại với đúng nghĩa của nó, không phải là sân chơi của thị trường, mà là nơi gìn giữ đức tin, cốt cách và chiều sâu văn hóa Việt. Để mỗi ngôi đền chùa không chỉ là công trình kiến trúc, mà là một ngọn đèn soi sáng tâm hồn. Để mỗi chuyến đi không chỉ là để cầu lộc, mà là một bước chân về với chính mình./.
