Mục tiêu của đề án phát triển nhà ở xã hội (NOXH), nhà ở công nhân có giá phù hợp với khả năng chi trả của hộ gia đình có thu nhập trung bình, thu nhập thấp khu vực đô thị và của công nhân, người lao động trong khu công nghiệp, khu chế xuất. Nhà nước khuyến khích các thành phần kinh tế phát triển nhà ở để tạo điều kiện cho mọi người có chỗ ở theo cơ chế thị trường, đáp ứng mọi nhu cầu của người dân, đồng thời có chính sách để hỗ trợ về nhà ở cho các đối tượng chính sách xã hội, người có thu nhập thấp và người nghèo gặp khó khăn về nhà ở nhằm góp phần ổn định Chính trị, bảo đảm An sinh xã hội và phát triển Đô thị, nông thôn theo hướng văn minh, hiện đại. Phấn đấu đến năm 2030, tổng số căn hộ các địa phương hoàn thành khoảng 1.062.200 căn. Trong đó, giai đoạn 2021 - 2025 hoàn thành khoảng 428.000 căn; giai đoạn 2025 - 2030 hoàn thành khoảng 634.200 căn.
Theo số liệu báo cáo của Bộ Xây dựng năm 2022, nhu cầu về NOXH cho công nhân, người thu nhập thấp hiện nay rất lớn và cấp bách trong giai đoạn 2021-2030 là khoảng 2,6 triệu căn hộ. Trong đó, từ năm 2021-2025 là khoảng 1,3 triệu căn.
Tại buổi họp báo thường kỳ ngày 24/4/2023, Bộ Xây dựng cho biết, về công tác phát triển nhà ở xã hội, nhà ở công nhân, đến nay, cả nước đã hoàn thành 307 dự án nhà ở xã hội khu vực đô thị, quy mô xây dựng khoảng 157.100 căn, với tổng diện tích hơn 7,9 triệu m2. Hiện nay, 418 dự án (bao gồm các dự án đang xây dựng và dự án đã được chấp thuận chủ trương đầu tư) đang tiếp tục được triển khai, với quy mô xây dựng khoảng 432.400 căn, tổng diện tích khoảng 22,5 triệu m2. Tuy nhiên, việc phát triển nhà ở xã hội, nhà ở công nhân đến nay đạt kết quả rất thấp so với mục tiêu đề ra. Cụ thể, hiện mới đạt 5,2/12,5 triệu m2, tương đương khoảng 41,6% nhu cầu của "Chiến lược phát triển nhà ở quốc gia đến năm 2020 và tầm nhìn đến năm 2030" do Thủ tướng Chính phủ phê duyệt ngày 30-11-2011.
Trong quá trình lập quy hoạch phải xác định rõ diện tích đất dành để xây dựng nhà ở xã hội, Bộ Xây dựng đề xuất một số giải pháp, trong đó, tiếp tục hoàn thiện thể chế, pháp luật về nhà ở xã hội dành cho người thu nhập thấp, công nhân khu công nghiệp. Cụ thể, nghiên cứu xây dựng dự thảo Nghị quyết của Quốc hội thí điểm một số chính sách nhằm đẩy mạnh phát triển nhà ở xã hội và sửa đổi Luật Nhà ở 2014 đồng bộ với Luật Đất đai (sửa đổi), Luật Đấu thầu (sửa đổi), pháp luật về thuế và các văn bản quy phạm pháp luật hướng dẫn, trong đó sửa đổi các cơ chế chính sách về nhà ở xã hội.
Về chương trình tín dụng triển khai Đề án: tín dụng phát triển nhà ở xã hội, xác định việc đầu tư phát triển nhà ở xã hội cho người lao động có thu nhập thấp là một hạng mục đầu tư trong nguồn vốn trung - dài hạn của địa phương. Trước mắt, tập trung phối hợp với Ngân hàng Nhà nước Việt Nam triển khai thực hiện Chương trình tín dụng khoảng 120.000 tỷ đồng và các gói tín dụng cụ thể để cho Chủ đầu tư và người mua nhà của các dự án nhà ở xã hội, nhà ở công nhân vay với lãi suất thấp hơn khoảng từ 1,5 - 2% so với lãi suất cho vay trung dài hạn VND bình quân của các ngân hàng thương mại nhà nước (bao gồm Agribank, BIDV, Vietcombank, Vietinbank) trên thị trường trong từng thời kỳ và các ngân hàng thương mại ngoài nhà nước có đủ điều kiện với từng gói tín dụng cụ thể theo chỉ đạo tại Nghị quyết số 33/NQ-CP ngày 11/3/2023 của Chính phủ.
Liên quan đến gói tín dụng cho vay nhà ở xã hội, Thứ trưởng Bộ Xây dựng Nguyễn Văn Sinh cho biết, Bộ đã báo cáo Chính phủ để tạo điều kiện cho doanh nghiệp và thúc đẩy gói này. Theo đó, Bộ Xây dựng xin phép ủy quyền công bố danh mục dự án nhà ở xã hội tại địa phương. Các dự án được giao đất, cấp phép… sẽ được UBND tỉnh công bố và ngân hàng căn cứ danh sách sẽ xem xét giải ngân đúng yêu cầu. Việc này sẽ thúc đẩy gói 120.000 tỷ đồng triển khai sớm vào thực tế và xác định đối tượng nhanh nhất. ông Trương Anh Tuấn - Phó Chủ tịch Hiệp hội BĐS Việt Nam cho rằng cần phải tạo đột phá về khơi thông nguồn vốn cho NOXH. Theo đó, mặc dù hiện nay Ngân hàng Nhà nước đang chuẩn bị thực hiện gói tín dụng 120 nghìn tỷ làm NOXH nhưng công nhân, người lao động không thể kham nổi với lãi suất 9%-10%. “Lãi suất này chỉ phù hợp cho chủ đầu tư xây nhà. Ngân hàng phải cho vay lãi suất 4,8%-5% thì công nhân, người lao động mới kham nổi”.
Về lựa chọn Chủ đầu tư dự án xây dựng nhà ở xã hội theo hướng khuyến khích đầu tư xã hội hóa, sửa đổi, bổ sung quy định về lựa chọn chủ đầu tư dự án xây dựng nhà ở xã hội theo hướng thống nhất, đồng bộ với pháp luật khác có liên quan (đầu tư, đầu tư công, xây dựng, đất đai, đấu thầu). Bổ sung quy định về lựa chọn chủ đầu tư dự án xây dựng nhà lưu trú công nhân theo hướng doanh nghiệp kinh doanh hạ tầng khu công nghiệp được giao đồng thời làm chủ đầu tư xây dựng hạ tầng khu nhà lưu trú công nhân. Sau khi đầu tư xong cơ sở hạ tầng khu nhà ở công nhân, Chủ đầu tư cấp I có thể tự đầu tư xây dựng nhà lưu trú hoặc bàn giao lại cho Ban quản lý khu công nghiệp cấp tỉnh, để chuyển giao đất đã có hạ tầng cho Tổng Liên đoàn Lao động Việt Nam hoặc các doanh nghiệp sản xuất trong khu công nghiệp, các doanh nghiệp có chức năng kinh doanh nhà ở (Chủ đầu tư cấp II) đầu tư xây dựng các công trình nhà lưu trú cho công nhân.
Đối tượng thụ hưởng chính sách nhà ở xã hội: Công nhân, người lao động, chuyên gia đang làm việc tại các doanh nghiệp trong khu công nghiệp, cụm công nghiệp, khu chế xuất, khu công nghệ cao (sau đây gọi chung là khu công nghiệp) và doanh nghiệp sản xuất trong khu công nghiệp; có cơ chế chính sách riêng để phát triển loại hình nhà lưu trú cho công nhân thuê. Đồng thời bổ sung đối tượng thụ hưởng là doanh nghiệp mua, thuê, thuê mua nhà ở xã hội cho người lao động tại đơn vị mình thuê. Trong quá trình triển khai đã có vướng mắc khi tiếp cận thông tin về các dự án NOXH cũng như nguồn vốn tín dụng hỗ trợ, một số trường hợp khi tiếp cận được thì phải qua nhiều tầng nấc trung gian khiến cho giá NOXH đã bị đẩy lên cao.
Mô hình phát triển NOXH Việt Nam trong những năm tới, là gạch nối giữa hành lang pháp lý về phát triển NOXH với doanh nghiệp, hộ gia đình, cá nhân đầu tư xây dựng NOXH. Mô hình phát triển NOXH cần được tiếp tục nghiên cứu với các ứng dụng thực nghiệm để có thể chuyển từ dạng lý thuyết sang Mô hình phát triển NOXH dạng trình diễn của doanh nghiệp.
