Bình Tây sát Tả

Từ nhận thức về hiện thực đã diễn ra sau khi Trương Vĩnh Ký mất khoảng trên mười năm ta mới có dịp thấy rõ, chính Trương Vĩnh Ký là người đã có công góp phần ít nhiều chuẩn bị những nền móng bước đầu cho công cuộc canh tân ấy - cuộc canh tân đã được khai mạc vào thập niên đầu thế kỷ, rồi sẽ xuyên suốt cả thế kỷ.

Mất ở tuổi 61, vào năm 1898, cuộc đời hoạt động của Trương Vĩnh Ký với tên thánh là Pétrus Ký, nằm trọn vào nửa sau thế kỷ XIX, nửa thế kỷ dồn dập không ngớt những cuộc khởi nghĩa chống Pháp của các sĩ phu, văn thân; hào khí oanh liệt thì dư thừa nhưng không ngừng thất bại trước chiến thuyền và pháo hạm của chủ nghĩa thực dân phương Tây.