Sửa luật thế nào để đảm bảo quyền lợi cho tài xế công nghệ là vấn đề Báo Giao thông trao đổi cùng ông Vũ Minh Tiến, Viện trưởng Viện Công nhân và Công đoàn, Tổng Liên đoàn Lao động Việt Nam.
200.000 người đang sống bằng nghề tài xế công nghệ
Vừa qua, Tổng Liên đoàn Lao động Việt Nam đã gửi Bộ Lao động - thương binh và xã hội khuyến nghị cải thiện điều kiện việc làm cho các tài xế công nghệ. Đâu là cơ sở cho đề xuất này, thưa ông?
Khuyến nghị này được đưa ra sau khi có kết quả “Khảo sát thực trạng và tăng cường sự tham gia của lái xe công nghệ Grab tiếp cận các chương trình an sinh xã hội, cải thiện điều kiện việc làm” do Tổng Liên đoàn phối hợp với Trung tâm Tư vấn sức khỏe và Phát triển cộng đồng thực hiện.
Thực tế cho thấy, cả nước có khoảng 200.000 lái xe (cung cấp dịch vụ chở người, hàng hóa) được điều hành trên nền tảng công nghệ. 50% trong số này hoạt động tại TP Hà Nội và TP.HCM.
Phần lớn lái xe công nghệ là người ngoại tỉnh, nữ chiếm 5%.
25% lái xe công nghệ có trình độ tiểu học và trung học cơ sở, 26% đạt trình độ từ cao đẳng trở lên.
Có 2/3 lái xe công nghệ đã có gia đình và 60% đang phải làm kiếm tiền để nuôi dưỡng từ 2 người trở lên. Trong khi đó, thu nhập từ nguồn lái xe công nghệ khá thấp.
Thu nhập bình quân (đã trừ phí, xăng…) của lái xe mô tô là 318.000 đồng/ngày và 7 triệu đồng/tháng; Lái xe ô tô là 564.000 đồng/ngày và 12 triệu đồng/tháng.
Ngoài thu nhập trên, các loại “thưởng”, “trợ cấp”, chương trình hỗ trợ từ hãng xe không thường xuyên…
Đáng lưu ý, hiện hàng trăm nghìn tài xế chạy xe công nghệ hầu như không ai được tham gia bảo hiểm xã hội, bảo hiểm y tế, trong khi đây là nghề nguy hiểm, nhiều rủi ro.
Phải xác định đúng bản chất quan hệ giữa hãng xe và tài xế
Cả nước đang có khoảng 200.000 lái xe công nghệ (cung cấp dịch vụ chở người, hàng hóa) được điều hành trên nền tảng công nghệ. Ảnh: Tạ Hải
Hiện, các hãng xe công nghệ xem tài xế là đối tác sử dụng công nghệ, không phải là lao động. Đây là “cớ” để họ “né” trách nhiệm đóng bảo hiểm cho tài xế. Theo ông, bản chất mối quan hệ giữa hãng xe và tài xế là gì?
Mối quan hệ giữa Grab và tài xế công nghệ không phải là hợp đồng hợp tác mà chính là mối quan hệ giữa người sử dụng lao động và người lao động.
Hãng xe đưa ra giá cước và mức khấu trừ, tài xế công nghệ không có quyền lên tiếng, đàm phán.
Người lái xe còn phải thỏa mãn những quy định quản lý chặt chẽ do hãng đặt ra… Trong khi, đặc trưng của quan hệ hợp tác là mối quan hệ bình đẳng.
Điều 13, Bộ luật Lao động 2019 quy định, hợp đồng lao động là sự thỏa thuận giữa người lao động và người sử dụng lao động về việc làm có trả công, tiền lương, điều kiện lao động, quyền và nghĩa vụ của mỗi bên trong quan hệ lao động. Điều này phù hợp với bản chất lao động của các hãng xe và tài xế công nghệ.
Hợp đồng thỏa thuận mà có nội dung thể hiện về việc làm có trả công, tiền lương và sự quản lý, điều hành, giám sát của một bên thì được coi là hợp đồng lao động.
Thực tế, hoạt động của các hãng xe công nghệ thể hiện: Khi chấp nhận tham gia hoạt động, nghĩa là lái xe công nghệ chấp nhận thỏa thuận về việc tính cước ra sao, chạy giờ cao điểm thế nào.Và họ chịu sự kiểm soát nghiêm ngặt, tức có sự quản lý của một bên.
Bởi vậy, dù có gọi là đối tác thì bản chất vẫn là quan hệ hợp đồng lao động.
Vậy, việc các hãng xe công nghệ xem tài xế là đối tác có phạm luật không, thưa ông?
Dù bản chất là quan hệ lao động, nhưng pháp luật Việt Nam hiện nay chưa có quy định rõ ràng về mối quan hệ giữa các hãng xe công nghệ với tài xế, bởi đây là mối quan hệ mới do sử dụng công nghệ số.
Trong khi, quan niệm về Luật Lao động, hay Luật Thương mại là nền tảng cũ. Do đó, còn nhiều tranh luận lắm!
Hiện nay, các cơ quan quản lý Nhà nước vẫn đang tranh luận về sự chưa rõ ràng này, bởi chưa thống nhất được cách hiểu đây là mối quan hệ gì.
Hãng xe không thể đứng ngoài cuộc
Tài xế công nghệ là nghề “nguy hiểm” nhưng không có bảo hiểm. Ảnh: Tạ Hải
Vậy theo ông, chúng ta cần làm gì để xử lý vướng mắc này?
Quan trọng nhất là phải sửa luật để thấy rõ mối quan hệ đó là “cái gì”. Sau đó, thống nhất trong các văn bản để thực hiện.
Còn để đưa ra được “cái gì” thì cần nghiên cứu, cần thời gian và phụ thuộc vào hiến pháp của mỗi nước.
Tuy nhiên, tiền lệ quốc tế đã khẳng định loại hình vận tải tương tự như Grab là Uber từng bị Tòa án công lý châu Âu (ECJ) phán quyết là đơn vị kinh doanh vận tải, không phải đơn vị cung cấp tư vấn môi giới.
Sau đó, mối quan hệ giữa Uber và tài xế là mối quan hệ giữa đơn vị sử dụng lao động với người lao động được khẳng định theo phán quyết ngày 20/12/2017.
Do đó, các cơ quan quản lý Nhà nước cũng phải vào cuộc, khẳng định rõ bản chất mối quan hệ giữa hãng xe công nghệ và tài xế, từ đó áp dụng các biện pháp để bảo vệ người lao động.
Bộ Lao động - thương binh và xã hội phải có ý kiến và chủ trì việc sửa luật, cùng với các bộ, ngành liên quan như Bộ GTVT, Bộ Kế hoạch - Đầu tư, Bộ Công thương.
Trong lúc chờ sửa luật, có cách nào để tài xế công nghệ được hưởng chính sách an sinh xã hội không thưa ông, nhất là trong bối cảnh vừa phải trải qua một giai đoạn khó khăn do dịch bệnh Covid-19?
Việc sửa luật rất lâu, nên trong quá trình còn tranh luận, hiệu quả nhất là nên vận động người lao động và công ty nền tảng (hãng xe) cùng nhau quan tâm đến vấn đề an sinh xã hội.
Với cơ sở pháp lý hiện nay, theo quy định hiện hành, tài xế xe công nghệ hoàn toàn có đầy đủ quyền tham gia về bảo hiểm xã hội tự nguyện và bảo hiểm y tế tự nguyện.
Như vậy, vấn đề có được hưởng chính sách an sinh xã hội hay không sẽ phụ thuộc vào việc: Người tài xế có muốn tham gia hay không; Người ta có thấy lợi ích hay không; Cơ quan bảo hiểm xã hội có tuyên truyền hỗ trợ hay không; Và hãng xe có hỗ trợ họ hay không?
Hãng xe và cơ quan chức năng liên quan không thể đứng ngoài cuộc!
Trong trường hợp này, lái xe có thể đề xuất với hãng xe chia sẻ số tiền đóng tự nguyện của mình và hỗ trợ việc thực hiện. Nhưng quyền quyết định là quyền của hãng xe.
Về lâu dài, Tổng Liên đoàn Lao động đã kiến nghị Bộ Lao động - thương binh và xã hội nghiên cứu, cung cấp cơ sở khoa học để hoàn thiện các chính sách liên quan đến lái xe công nghệ và công ty cung ứng dịch vụ nền tảng.
Từ đó, cụ thể hóa chủ trương và tiếp tục hoàn thiện các chế độ, chính sách an sinh xã hội với các nhóm lái xe công nghệ.
Tức là, phải luật hóa để thực hiện. Như vậy, phải tiếp tục sửa đổi, hoàn thiện Luật Bảo hiểm xã hội, Luật Bảo hiểm y tế và các văn bản quy phạm pháp luật để tăng cường khả năng tiếp cận các chương trình an sinh xã hội cho đối tượng lao động tự do nói chung và nhóm lái xe công nghệ nói riêng theo hướng mở rộng, linh hoạt, phù hợp đặc điểm, điều kiện thực tế về việc làm, thu nhập của các đối tượng này trong thời gian tới.
Tài xế công nghệ được tự do về thời gian, không thích thì tắt ứng dụng (app) nghỉ. Nhờ đó, thu hút rất nhiều lao động bán thời gian. Theo ông, đặc thù này có làm ảnh hưởng tới việc đòi hỏi chế độ an sinh xã hội cho tài xế công nghệ không?
Theo tôi luật cần sửa theo hướng, tài xế là lao động của hãng xe. Có người làm việc toàn thời gian, người làm bán thời gian. Và cả hai dạng lao động này sẽ được hưởng các chế độ theo Luật Lao động hiện hành.
Cảm ơn ông!
Theo Nghị định 10/2020/NĐ-CP ngày 17/01/2020 của Chính phủ, Thông tư số 12/2020/TT-BGTVT ngày 29/05/2020 của Bộ GTVT, quy định cho phép các hãng xe công nghệ được lựa chọn giữa hai loại hình kinh doanh: Kinh doanh vận tải hoặc kinh doanh dịch vụ gọi xe (cung cấp phần mềm ứng dụng hỗ trợ kết nối vận tải).
Như vậy, các hãng xe nói trên đã lựa chọn hình thức “kinh doanh dịch vụ gọi xe”. Tuy nhiên, trên thực tế họ có quyền kết nối giữa khách gọi xe với bất kỳ tài xế nào của họ, đưa ra giá vận chuyển, giá khuyến mãi, điều khoản quyền lợi khách hàng, giải quyết khiếu nại đối với tài xế. Do đó, thực chất đây là những đơn vị kinh doanh vận tải, áp dụng công nghệ gọi xe.
Việc để các hãng này được lựa chọn hình thức kinh doanh, nhưng thực tế là kinh doanh vận tải, dẫn đến cạnh tranh không lành mạnh, phức tạp trong phương thức tính thuế, làm người lao động là tài xế của các hãng vận tải không được đóng BHXH bắt buộc.
Nếu đóng BHXH, người lao động sẽ được hưởng 5 chế độ sau: Ốm đau, thai sản, tai nạn lao động, bệnh nghề nghiệp, hưu trí và tử tuất. Như vậy, việc không được đóng BHXH sẽ ảnh hưởng nghiêm trọng đến quyền và lợi ích hợp pháp của người lao động.
Về giải pháp, giữa các hãng xe công nghệ và tài xế có thể thỏa thuận để đóng BHXH. Trường hợp nếu để các tài xế tham gia BHXH tự nguyện là không phù hợp, giảm quyền lợi của họ, trong khi thực tế là họ tham gia lao động cho một pháp nhân kinh doanh. Về lâu dài, Chính phủ cần định hình đúng loại hình kinh doanh của các hãng xe công nghệ nhằm quản lý đúng và hiệu quả.
Luật sư Trương Hồng Điền, Trưởng Văn phòng Luật sư Xuân Phú (Đoàn Luật sư TP.HCM)
