Từng chuyến đi thực địa, từng bản làng heo hút, từng cuộc trò chuyện với già làng, trưởng bản, nghệ nhân hay các hộ gia đình đều được anh biến thành dữ liệu sống, đưa vào các đề tài nghiên cứu khoa học để tìm giải pháp phát triển bền vững nguồn nhân lực vùng đồng bào dân tộc thiểu số và miền núi, vùng đặc biệt khó khăn.
Với Nguyễn Duy Dũng, nghiên cứu khoa học không đơn thuần là thu thập số liệu, đọc báo cáo hay phân tích chính sách trên giấy. Anh quan niệm: “Muốn chính sách hiệu quả, phải hiểu thật sự đời sống người dân, biết họ cần gì và đang gặp những khó khăn gì”. Chính vì vậy, nhiều đề tài anh tham gia đều xuất phát từ hiện trường: Từ lớp học xoá mù chữ cho người lớn tuổi, đến mô hình đào tạo nghề gắn với phát triển kinh tế tại các bản Mông, Dao, Thái…; từ những dự án chuyển đổi sinh kế trên vùng miền núi tới việc bảo tồn tri thức địa phương, bảo tồn và phát huy giá trị văn hoá truyền thống của đồng bào dân tộc thiểu số gắn với phát triển du lịch cộng đồng, du lịch homestay, du lịch sinh thái, du lịch sinh thái nông nghiệp…
Một trong những dấu ấn nổi bật của anh là nghiên cứu về phát triển nguồn nhân lực đồng bào dân tộc thiểu số. Trong một đề tài về đào tạo nguồn nhân lực ở vùng đồng bào dân tộc tộc thiểu số và nâng cao năng lực lao động vùng núi phía Bắc, anh đã theo dõi quá trình triển khai các chương trình đào tạo nghề cho thanh niên dân tộc Mông ở các tỉnh Tuyên Quang, Lào Cai. Anh ghi lại từng câu chuyện, từ việc các em rời bản để học nghề đến khi trở về áp dụng vào sản xuất, vừa cải thiện kinh tế vừa duy trì bản sắc văn hóa. Qua đó, đề tài không chỉ cung cấp dữ liệu khoa học, mà còn đưa ra những kiến nghị sát thực cho cơ quan quản lý, từ việc lựa chọn nghề phù hợp với điều kiện địa phương, tới phương thức phối hợp giữa địa phương và cơ quan đào tạo.
Không chỉ chú trọng vấn đề đào tạo nguồn nhân lực, Nguyễn Duy Dũng còn đi sâu vào vấn đề chính sách dân tộc và phát triển cộng đồng, bảo tồn, phát huy giá trị văn hoá truyền thống của đồng bào dân tộc thiểu số, phát triển kinh tế nông thôn mới gắn với bảo vệ môi trường;... Trong một đề nghiên cứu về chính sách hỗ trợ giáo dục và y tế vùng đồng bào dân tộc tộc thiểu số và miền núi, anh đã phân tích mối liên hệ giữa điều kiện cơ sở vật chất, nhận thức của người dân và hiệu quả thực thi chính sách. Những kiến nghị từ nghiên cứu này giúp các đơn vị liên quan điều chỉnh chiến lược, tăng cường tập huấn cho cán bộ cơ sở và xây dựng các chương trình hỗ trợ phù hợp hơn với từng cộng đồng. Theo anh, nghiên cứu khoa học phải “có giá trị phục vụ thực tiễn, không chỉ để báo cáo”.
Điều đáng trân trọng là cách anh kết hợp nghiên cứu khoa học với truyền thông. Nhiều bài viết, tham luận, báo cáo, phóng sự do anh thực hiện đều được lan tỏa rộng, giúp đồng bào, nhà quản lý và công chúng hiểu rõ hơn những vấn đề về dân tộc và miền núi. Anh thường nhấn mạnh: “Khoa học và truyền thông bổ trợ nhau. Khi đưa thông tin đúng, kịp thời đến người dân và các cơ quan, hiệu quả chính sách sẽ cao hơn, nguồn nhân lực được phát huy đúng tiềm năng”.
Hơn hai thập kỷ bám bản, bám làng, vùng đồng bào dân tộc thiểu số và miền núi, Nguyễn Duy Dũng vẫn giữ tinh thần nghiên cứu tỉ mỉ và lặng lẽ. Đồng nghiệp kể lại rằng, có lần anh đi qua những cung đường cheo leo ở Đồng Văn, Mèo Vạc, Bắc Quang (tỉnh Tuyên Quang); rồi Thanh Nưa, Mường Nhà, Sam Mứn, Núa Ngam, Mường Phăng, Tủa Chùa, Tuần Giáo (tỉnh Điện Biên); Sìn Hồ, Phong Thổ, Nậm Tăm, Khổng Lào (tỉnh Lai Châu); Quan Sơn, Mường Lát (tỉnh Thanh Hoá); Cát Ngạn, Đại Đồng, Con Cuông, Kỳ Hoa (tỉnh Ngệ An); rồi vùng Tây Nam Bộ, như Tri Tôn, Vĩnh Thuận, U Minh Thượng (tỉnh An Giang); Trà Cú (tỉnh Vĩnh Long); Đầm Dơi (tỉnh Cà Mau); nhất là ở ở Vị Xuyên (tỉnh Tuyên Quang),… phải vượt suối, lội rừng cả buổi để gặp một nhóm thanh niên Dao đang thử nghiệm mô hình trồng cây dược liệu. Anh ngồi cả ngày, ghi chép từng chi tiết, từ cách sắp xếp đất, trồng cây, đến cách họ phân phối sản phẩm ra thị trường. Những ghi chép tưởng nhỏ ấy sau này trở thành dữ liệu quý, bổ sung vào báo cáo khoa học và bài viết phân tích về phát triển nguồn nhân lực vùng đồng bào dân tộc thiểu số và miền núi, vùng sâu, vùng xa, vùng đặc biệt khó khăn.
Theo nhận xét của TS. Phú Văn Hẳn, một trong những cộng sự của anh: “Nguyễn Duy Dũng là người hiếm hoi kết hợp được ba yếu tố: Nền tảng khoa học vững chắc, trải nghiệm thực tiễn sâu sắc và khả năng truyền tải đến cả cộng đồng và cơ quan quản lý. Nhờ vậy, nghiên cứu của anh không chỉ mang tính lý thuyết mà còn có sức lan tỏa lớn”.
Với Nguyễn Duy Dũng, nghiên cứu khoa học không phải để ghi điểm hay tạo danh tiếng. Đó là cách để chính sách đến gần hơn với nhu cầu thật của đồng bào. Anh thường nói: “Nghiên cứu dân tộc là nghiên cứu về con người, về nguồn nhân lực dân tộc thiểu số. Mình hiểu họ thế nào, chính sách sẽ đi được đến mức ấy”. Đến nay, anh đã viết hàng trăm bài báo khoa học, công trình sách về đề tài dân tộc, đào tạo nguồn nhân lực dân tộc thiểu số, phát triển nguồn nhân lực dân tộc thiểu số, nguồn lực văn hoá với phát triển du lịch vùng đồng bào dân tộc thiểu số và miền núi…; trong đó có một số công trình nghiên cứu tiêu biểu như: Phát triển kinh tế nông thôn mới ở Việt Nam gắn với bảo vệ môi trường; Bảo tồn và phát triển một số dân tộc rất ít người ở Việt Nam (Si La, Pu Péo, Rơ măm, Brâu, Ơ Đu…);… và gần đây anh mới viết xong hai công trình nghiên cứu gồm: Bảo tồn và phát huy tri thức bản địa của đồng bào một số dân tộc thiểu số miền núi hiện nay; Vai trò của truyền thông trong thực hiện Chương trình mục tiêu quốc gia Phát triển kinh tế - xã hội vùng đồng bào dân tộc thiểu số và miền núi giai đoạn 2021-2030 (do Nhà xuất bản Công an nhân, Bộ Công an đặt hàng);…
Anh Nguyễn Duy Dũng quan niệm, phát triển nguồn nhân lực vùng đồng bào dân tộc thiểu số và miền núi không chỉ là đào tạo kỹ năng, mà còn là vun đắp tri thức, niềm tự hào văn hóa và tinh thần cộng đồng. Chính tâm huyết đó đã giúp anh kiên trì trong hành trình nghiên cứu và viết lách, vượt qua muôn vàn khó khăn của địa bàn vùng cao, miền núi, mang tri thức khoa học đến gần hơn với đời sống, góp phần thúc đẩy sự phát triển bền vững của đồng bào dân tộc thiểu số.
Nhìn lại hơn hai thập kỷ cống hiến, những đề tài khoa học, bài viết, báo cáo mà anh thực hiện đã trở thành tài liệu tham khảo, nguồn thông tin quý báu cho các cơ quan quản lý, đồng thời lan tỏa niềm tin và hy vọng đến từng bản làng, từng người dân vùng cao. Với Nguyễn Duy Dũng, mỗi chuyến đi, mỗi trang báo, mỗi đề tài khoa học đều là minh chứng cho một niềm tin kiên định: Khoa học và tri thức phải phục vụ con người, giúp họ vươn lên, giữ gìn bản sắc, nguồn lực phát triển du lịch cộng đồng, du lịch homestay gắn với bảo tồn, phát huy giá trị văn hoá truyền thống và phát triển bền vững./.
