Chiều ngày 11/4, được sự đồng ý của Tỉnh uỷ, UBND tỉnh Trà Vinh, Sở Văn hoá, Thể thao và Du lịch tổ chức Lễ công bố di sản văn hoá phi vật thể quốc gia Đom Lơng Néak Tà theo Quyết định 377/QĐ-BVHTTDL ngày 21 tháng 02 năm 2024 của Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch, quyết định đưa Lễ hội Đom Lơng Néak Tà của người Khmer tỉnh Trà Vinh vào danh mục Di sản Văn hóa phi vật thể Quốc gia.
Tham dự buổi lễ có ông Nguyễn Hữu Đạt - Trưởng cơ quan đại diện Văn phòng Bộ Văn hoá, Thể Thao và Du lịch tại Thành phố Hồ Chí Minh; ông Lê Thanh Bình - Uỷ viên Ban Thường vụ Tỉnh uỷ, Phó Chủ tịch UBND tỉnh; ông Kiên Quân - Tỉnh uỷ viên, Phó Chủ tịch HĐND tỉnh; ông Dương Văn Triệu - Tỉnh uỷ viên, Phó trưởng Ban Tuyên giáo Tỉnh uỷ; ông Dương Hoàng Sum - Tỉnh uỷ viên, Giám đốc Sở Văn hoá, Thể thao và Du lịch; Hoà thượng Thạch Oai - Phó Chủ tịch thường trực Hội đoàn kết sư sãi yêu nước tỉnh và lãnh đạo, nguyên lãnh đạo các sở, ban, ngành, đoàn thể; các cơ quan thông tấn, báo chí đưa tin.
Đồng bào Khmer mỗi nơi chọn cho mình một ngày tổ chức lễ hội Đom Lơng Néak Tà riêng, nhưng hầu hết đều tổ chức vào tháng 3, 4, 5 âm lịch. Đây là thời điểm giao mùa từ mùa khô sang mùa mưa, nhà nông chuyển từ mùa nông nhàn sang mùa gieo cấy. Theo nghĩa đó, lễ hội Đom Lơng Néak Tà có nhiều điểm tương đồng với lễ hội Kỳ yên - Hạ điền ở các ngôi đình của người Kinh. Lễ hội Đom Lơng Néak Tà của người Khmer Trà Vinh trước đây thường kéo dài trong nhiều ngày, nhưng hiện nay đa phần được tổ chức trong hai ngày.
Theo quan niệm của đồng bào Khmer, Néak Tà là vị thần bảo hộ của cả cộng đồng phum, sóc. Néak Tà vốn là vị thần tốt bụng, công minh, vì vậy trước đây khi phum, sóc có xảy ra biến cố hay sự kiện mà con người không lý giải được như dịch bệnh, hạn hán thì mọi người cùng nhau sắm lễ vật làm lễ cúng cầu khẩn Néak Tà.
Néak Tà đối với người Khmer Trà Vinh còn là thần ban phúc, giáng họa, thần xét xử, thần chữa bệnh... Trước đây, khi có xích mích, khiếu kiện, nghi kị lẫn nhau họ đến miếu Néak Tà để giải quyết bằng cách thề thốt trước sự chứng dám của Néak Tà. Người bị bệnh thường đến đây khấn và hứa trả lễ khi lành bệnh. Ai mất mát đồ đạc gì cũng khấn Néak Tà nhờ tìm và chỉ giúp. Nếu lời khấn được linh nghiệm thì sau đó họ sẽ đem lễ vật đến dâng cúng trả ơn. Lễ vật là cây trái hoặc con gà, con vịt hoặc đầu heo tùy thuộc vào việc cầu xin khấn nguyện.
Ông Lê Thanh Bình - Uỷ viên Ban Thường vụ Tỉnh uỷ, Phó Chủ tịch UBND tỉnh phát biểu: “Lễ hội Đom Lơng Néak Tà được công nhận là di sản văn hoá phi vật thể là niềm vui của nhân dân trên địa bàn nói chung và của đồng bào Khmer nói riêng, cũng là vinh dự của tỉnh Trà Vinh. Nhằm tôn vinh và phát huy hơn nữa giá trị di sản văn hoá trên địa bàn tỉnh, tôi đề nghị các cấp, các ngành cùng chung tay bảo tồn và xây dựng nền văn hoá bản địa, văn hoá Việt Nam tiên tiến, đậm đà bản sắc dân tộc”.
Thờ Néak Tà là tín ngưỡng dân gian cổ xưa của người Khmer nói chung người Khmer Trà Vinh nói riêng. Ngoài ước nguyện cầu cho người an vật thịnh, còn có mục tiêu hướng con người đến chân, thiện, mỹ, niềm tin đó giúp ích không ít cho con người thêm ý chí và nghị lực, vượt qua gian khổ hạn chế điều ác, làm điều thiện. Như vậy, tín ngưỡng thờ thần Néak Tà không chỉ có ý nghĩa về đạo đức, đáp ứng một nhu cầu thiêng liêng của con người, niềm tin đó đã góp phần quan trong cho trật tự xã hội.
Nhìn chung, lễ hội Đom Lơng Néak Tà là lễ hội giàu tính nhân văn đã trở thành một sinh hoạt văn hóa mang đậm tính dân gian và là nhu cầu thiết yếu trong đời sống tâm linh của cư dân Khmer ở Trà Vinh. Lễ hội góp phần tạo ra đời sống tinh thần phong phú, lành mạnh, củng cố bền vững khối đoàn kết cộng đồng dân tộc tại địa phương.
Ngày nay, trong sự phát triển của nền kinh tế tri thức, sự hội nhập và cạnh tranh với các nền kinh tế trên thế giới, văn hóa truyền thống Việt Nam là nguồn nội lực quan trọng thúc đẩy sự phát triển xã hội. Việc bảo tồn và phát huy lễ hội Đom Lơng Néak Tà là cần thiết và cấp bách, nhằm gìn giữ các giá trị văn hóa truyền thống tốt đẹp, phục vụ cho sự nghiệp xây dựng con người, xây dựng nền văn hóa Việt Nam tiên tiến, đậm đà bản sắc dân tộc trước mắt và lâu dài.
Việc Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch đưa loại hình nghệ thuật lễ hội truyền thống này vào Danh mục di sản văn hóa phi vật thể quốc gia đã khẳng định đây là một di sản độc đáo, tiêu biểu của quốc gia. Vinh dự và tự hào này không chỉ của người Khmer tỉnh Trà Vinh nói riêng mà còn là niềm vinh dự của cả cộng đồng các dân tộc Việt Nam.
Đến nay tỉnh Trà Vinh đã được Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch đưa vào Danh mục di sản văn hóa phi vật thể quốc gia 7 di sản gồm: Nghệ thuật Chầm riêng chà pây của người Khmer tỉnh Trà Vinh; Lễ hội cúng biển Mỹ Long tỉnh Trà Vinh; Lễ hội Ok Om Bok của người Khmer tỉnh Trà Vinh; Nghệ thuật Rô-băm của người Khmer Trà Vinh; Nghệ thuật Đờn ca tài tử Nam bộ; Lễ Vu lan thắng hội, huyện Cầu Kè, tỉnh Trà Vinh và Lễ hội truyền thống Đom Lơng Néak Tà của người Khmer tỉnh Trà Vinh.
