Những ngày đầu tháng 6, khung cảnh vắng lặng bao trùm nhiều tuyến phố vốn là trung tâm mua bán sầm uất tại các thành phố lớn như Hà Nội, TP. Hồ Chí Minh, Đà Nẵng, Nha Trang. Tại phố Hàng Ngang, Hàng Đào (quận Hoàn Kiếm, Hà Nội), nơi từng đông đúc khách mua sắm, người dân giờ đây phải khom lưng chui qua khe cửa, giao dịch lén lút trong ánh đèn mờ. Một số cửa hàng đóng kín mít, treo biển “ngừng hoạt động” hoặc chỉ mở hé để phục vụ khách quen. Tình trạng này cũng lặp lại tại các chợ lớn như Đồng Xuân, Hàng Da, Chùa Bộc hay Ninh Hiệp.
Tại TP.HCM, loạt tuyến đường từng là “trục vàng” của ngành bán lẻ như Phan Đăng Lưu, Nguyễn Trãi, Võ Văn Tần, Lý Chính Thắng, Xô Viết Nghệ Tĩnh… xuất hiện ngày càng nhiều bảng “cho thuê nhà”, “sang mặt bằng”. Trong khi đó, tại Buôn Ma Thuột, Điện Biên, Nghệ An và nhiều tỉnh khác, hàng loạt tiểu thương đồng loạt đóng ki-ốt sau khi lan truyền thông tin về các đợt kiểm tra lớn liên quan đến hóa đơn, nguồn gốc hàng hóa và chính sách thuế.
Thực tế, đợt đóng cửa kinh doanh hàng loạt này không đơn thuần xuất phát từ tình hình ế ẩm. Nguyên nhân sâu xa đến từ sự thay đổi trong chính sách quản lý thuế. Theo Nghị định 70, từ ngày 1/6/2025, các hộ kinh doanh có doanh thu trên 1 tỷ đồng mỗi năm bắt buộc phải sử dụng hóa đơn điện tử khởi tạo từ máy tính tiền, kết nối trực tiếp với cơ quan thuế. Nhiều tiểu thương cho biết họ chưa hiểu rõ cách kê khai, lo sợ bị truy thu, thiếu phần mềm, thiếu hỗ trợ kỹ thuật nên buộc phải đóng cửa “nghe ngóng tình hình”. Một số khác thì chưa kịp trang bị máy móc, lo ngại chi phí vận hành tăng trong khi doanh thu không đủ bù đắp. Tâm lý phòng thủ xuất hiện rộng khắp, đặc biệt với những người kinh doanh nhỏ lẻ, ít vốn, hoạt động chủ yếu bằng tiền mặt và không có hệ thống kế toán bài bản.
Đáng chú ý hơn, chiến dịch kiểm tra hàng hóa gắt gao nhằm chống buôn lậu, hàng giả, hàng nhái tại nhiều tỉnh thành cũng khiến các hộ kinh doanh hoang mang. Nhiều người cho biết họ nhập hàng từ chợ đầu mối hoặc nguồn xách tay, không có đầy đủ hóa đơn chứng từ nên lo ngại bị phạt nặng hoặc thu giữ toàn bộ hàng. Chính vì vậy, không ít hộ kinh doanh lựa chọn đóng cửa ki-ốt, thậm chí trả lại giấy phép kinh doanh để tránh rủi ro.
Không dừng lại ở yếu tố chính sách, thị trường bán lẻ truyền thống còn phải đối mặt với áp lực từ chi phí mặt bằng. Nghịch lý đang diễn ra ở nhiều nơi: Mặt bằng bị bỏ trống, cửa hàng ế khách, nhưng giá thuê vẫn ở mức cao. Chủ nhà không muốn hạ giá vì sợ làm mất giá trị bất động sản, dẫn tới nhiều mặt bằng “để không” trong thời gian dài, doanh nghiệp nhỏ không thể trụ nổi. Trong khi đó, trung tâm thương mại hiện đại lại ngày càng phát triển, thu hút khách bằng dịch vụ đồng bộ, thanh toán linh hoạt, không gian tiện nghi. Từ sau đại dịch Covid-19, thói quen mua sắm cũng đã chuyển dịch mạnh sang các sàn thương mại điện tử và nền tảng số, khiến tiểu thương truyền thống lâm vào thế kẹt.
Hệ lụy từ làn sóng đóng cửa không chỉ dừng lại ở vài dãy phố. Hàng hóa tiêu dùng lưu thông bị gián đoạn, người tiêu dùng mất đi lựa chọn quen thuộc, tạo khoảng trống cho hàng hóa trôi nổi, không rõ nguồn gốc có thể trỗi dậy. Cộng đồng lao động tự do – từ shipper, nhân viên bán hàng, lao động phổ thông đến cả những người buôn chuyến – cũng mất thu nhập, rơi vào tình trạng thất nghiệp tạm thời. Các ngành nghề phụ trợ như dịch vụ ăn uống, giao nhận, vận chuyển đều bị kéo theo, tạo hiệu ứng domino lên chuỗi cung ứng nội địa.
Quan trọng hơn, tâm lý kinh doanh bị ảnh hưởng nghiêm trọng. Không ít tiểu thương, đặc biệt là người lớn tuổi hoặc thiếu kiến thức về công nghệ, trở nên dè dặt với chính sách mới. Họ không còn dám đầu tư, mở rộng kinh doanh, sợ bất trắc từ các quy định thay đổi liên tục hoặc khó tiếp cận. Nhiều người tránh thanh toán qua chuyển khoản, từ chối khách quốc tế vì không rõ ràng trong vấn đề thuế, tạo ra sự thiếu minh bạch ngay cả với những giao dịch bình thường.
Trong bối cảnh đó, giới chuyên gia cho rằng đã đến lúc cần một giải pháp đồng bộ từ cả phía nhà nước và người kinh doanh. Đối với cơ quan quản lý, cần tăng cường tuyên truyền chính sách, hỗ trợ kỹ thuật và xây dựng lộ trình chuyển đổi rõ ràng để giúp tiểu thương thích nghi thay vì tạo ra những cú sốc tâm lý. Những cam kết “cầm tay chỉ việc”, “không phạt nếu không cố tình vi phạm” cần được cụ thể hóa thành hành động thực tế tại các địa phương.
Về phía hộ kinh doanh, cần thay đổi tư duy, coi việc nộp thuế là một phần trách nhiệm công dân, là điều kiện để tham gia một thị trường bình đẳng, bền vững. Thay vì tìm cách né tránh, tiểu thương nên chủ động học hỏi, sử dụng phần mềm bán hàng, khai báo minh bạch và từng bước chuyên nghiệp hóa hoạt động kinh doanh.
Làn sóng đóng cửa hàng loạt là một tín hiệu cảnh báo. Nó không chỉ cho thấy sự lo lắng của người kinh doanh trước sự thay đổi về chính sách, mà còn là hồi chuông về sự cần thiết của một cuộc tái cấu trúc toàn diện trong thị trường bán lẻ. Chỉ khi có sự đồng thuận từ hai phía – quản lý và người kinh doanh – thì sự chuyển mình này mới có thể diễn ra một cách suôn sẻ, minh bạch và bền vững.
