AI không chỉ là công cụ mà còn là bối cảnh
Đối với báo chí truyền thông nói riêng và mọi lĩnh vực kinh tế - xã hội nói chung, AI giờ đây không còn là xu hướng hay một khái niệm xa vời nữa mà đã sớm trở thành một phần hiện hữu trong quy trình làm việc hàng ngày của cuộc sống hiện đại. Trong bối cảnh đó, không nhất thiết tất cả mọi người đều cần phải trở thành chuyên gia về AI, nhưng nếu có một sự hiểu biết cơ bản về các ứng dụng AI, cũng như biết cách sử dụng chúng một cách hiệu quả thì sẽ là một lợi thế lớn.
Đứng trước cột mốc 100 năm Ngày Báo chí Cách mạng Việt Nam (21/6/1925 - 21/6/2025), báo chí nước ta đã và đang bước vào giai đoạn chuyển mình mạnh mẽ dưới tác động của AI. Điều này được thể hiện vô cùng rõ nét trong hầu hết các khâu sản xuất tác phẩm báo chí. Điển hình như việc tự động viết các bản tin dựa trên dữ liệu có cấu trúc, hỗ trợ biên tập nội dung, chỉnh sửa ngữ pháp, phân tích xu hướng độc giả và thậm chí tạo ra hình ảnh, video bằng trí tuệ nhân tạo.
Nhiều nghiên cứu quốc tế và khảo sát trong nước cũng đều chỉ ra rằng AI đang làm thay con người ở những khâu đơn giản, tốc độ cao, ít đòi hỏi phân tích xã hội sâu. Theo số liệu từ Bộ Thông tin và Truyền thông, năm 2024, Việt Nam có đến 25% cơ quan báo chí đã ứng dụng AI vào hoạt động sản xuất nội dung, chủ yếu ở các dạng tin tự động như thời tiết, thể thao, giá cả thị trường,…
Ở góc nhìn vận hành, đây là tín hiệu tích cực của sự chủ động tiếp cận công nghệ mới. Theo đó, AI không chỉ góp phần thay đổi căn bản quy trình sản xuất, phân phối và tiếp nhận thông tin mà còn mở ra những khả năng vượt trội trong việc nâng cao chất lượng và hiệu quả truyền thông.
Tuy vậy, sự phát triển nhanh chóng này vô hình trung cũng đặt ra những thách thức sống còn liên quan đến đạo đức nghề nghiệp, pháp lý và an ninh thông tin. Điều này đòi hỏi
những người làm báo, các nhà lãnh đạo cơ quan báo chí, các nhà quản lý, giới đào tạo báo chí truyền thông hiện nay và các tổ chức liên quan buộc phải hành động để đảm bảo công nghệ này được phát triển và sử dụng một cách có trách nhiệm.
Hay nói cách khác, AI giờ đây không chỉ là công cụ hỗ trợ tác nghiệp, mà đang trở thành chính bối cảnh mà báo chí vận hành, thích ứng và phát triển. Chính vì vậy, mọi quyết định, quy trình và giá trị nghề nghiệp đều cần được nhìn nhận trong mối quan hệ tương tác, hợp tác và kiểm soát chặt chẽ giữa con người với công nghệ.
“Người kể chuyện” thời đại số cần trang bị những gì?
Rõ ràng, làm báo trong thời đại số không chỉ là sử dụng công nghệ, mà là hiểu bản chất của công nghệ để tạo ra giá trị mới cho nội dung, cho cộng đồng và cho xã hội. Sức mạnh của AI là rất lớn. Bởi, khả năng học hỏi, phân tích, mô phỏng và “sáng tạo” của AI thậm chí khiến ranh giới giữa con người và máy móc ngày càng mờ nhạt. Do đó, báo chí phải làm chủ được công nghệ, trước khi bị công nghệ dẫn dắt.
Trong mối quan hệ giữa người làm báo với AI, cần xác định rõ ràng AI có thể hỗ trợ nhà báo sản xuất nội dung, phân tích dữ liệu người dùng, cá nhân hóa thông tin, song chính nhà báo mới là người quyết định hướng đi của nội dung đó. Để làm được điều này, bên cạnh chuyên môn giỏi, bản thân người làm báo cần ý thức và phát huy đầy đủ trách nhiệm xã hội trong việc sử dụng ngòi bút của mình, song song với đó là phản ánh vấn đề một cách khách quan, trung thực và có nhãn quan chính trị đúng đắn.
Theo ông Bùi Công Duyến - Giám đốc sản phẩm Tòa soạn hội tụ ONECMS (Công ty CP Công nghệ NNEK), sự hợp tác giữa con người và AI sẽ tạo ra một kỷ nguyên mới cho báo chí. Tuy nhiên, AI không thể thay thế nhà báo trong sáng tạo và kể chuyện. AI không thể truyền tải cảm xúc, sự đồng cảm hay chiều sâu nhân văn như một nhà báo thực thụ. AI không thể xây dựng mối quan hệ, đọc ngôn ngữ cơ thể hay đặt những câu hỏi ngẫu hứng, thấu đáo trong các cuộc phỏng vấn. AI cũng không thể thay thế nhà báo về đạo đức nghề nghiệp, phán đoán chuyên môn, trách nhiệm giải trình.
“Khi AI không thể thay thế nhà báo thì nó định hình lại cách chúng ta làm báo, chủ yếu là thông qua việc trở thành một công cụ hỗ trợ mạnh mẽ, giúp tăng cường hiệu quả và năng suất”, ông Duyến chia sẻ tại Diễn đàn “Kết nối công nghệ và Đổi mới sáng tạo báo chí - truyền thông Việt Nam 2025” với chủ đề “Sức mạnh AI cho nhà truyền thông trẻ” do Viện Đào tạo Báo chí và Truyền thông (Trường Đại học Khoa học Xã hội và Nhân văn, ĐHQGHN) tổ chức.
Bàn về góc nhìn đào tạo thế hệ nhà báo tương lai, TS. Phan Văn Kiền - Viện trưởng Viện Đào tạo Báo chí và Truyền thông cho rằng, các cơ sở đào tạo báo chí - truyền thông, trong đó có Viện Đào tạo Báo chí và Truyền thông có trách nhiệm chuẩn bị một thế hệ người làm báo mới bản lĩnh hơn, sáng tạo hơn, công nghệ hơn và nhân văn hơn.
“Sinh viên chính là trung tâm của mọi đổi mới giáo dục. Trong bối cảnh AI phát triển nhanh chóng, các trường đại học cần trang bị cho sinh viên nhiều hơn kiến thức liên ngành, từ kỹ năng số, đạo đức nghề nghiệp đến tư duy phản biện, khả năng tương tác với máy móc và sáng tạo trong môi trường công nghệ”, TS. Phan Văn Kiền nói thêm.
AI đã và đang là “đồng nghiệp”, thậm chí “đối thủ cạnh tranh” của người làm báo. Trong môi trường ấy, người làm báo càng không thể đứng ngoài cuộc, mà cần chủ động trang bị tư duy công nghệ, năng lực sáng tạo và bản lĩnh nghề nghiệp để vừa làm chủ công cụ, vừa giữ vững giá trị cốt lõi. Tất cả hướng đến một nền báo chí nhân văn, chính trực và khai sáng trong thời đại số.
“Hãy học công nghệ nhưng đừng quên nhân văn. Hãy làm chủ công cụ nhưng đừng để công cụ thay thế tư duy. Và hãy không ngừng sáng tạo nhưng vẫn giữ cho mình một trái tim trung thực với sự thật, với Nhân dân và với sứ mệnh cao cả của báo chí cách mạng”, GS.TS. Hoàng Anh Tuấn - Hiệu trưởng Trường Đại học Khoa học Xã hội và Nhân văn (ĐHQGHN) nhấn mạnh./.
