Tại di tích nhà ở của Đại thi hào Nguyễn Du, làng Tiên Điền (xã Tiên Điền, Hà Tĩnh), nơi cách đây tròn 225 năm Nguyễn Du hoàn thành kiệt tác Truyện Kiều, đã long trọng diễn ra lễ khai bút viết thư pháp Truyện Kiều (bản Tiên Điền) trên giấy dó khổ lớn 50 x 70 cm, bìa gỗ sơn mài, để trưng bày lâu dài phục vụ công chúng. Sự kiện không chỉ mang ý nghĩa nghệ thuật, mà còn là dấu mốc đáng chú ý trong hành trình bảo tồn, phát huy giá trị di sản Nguyễn Du và Truyện Kiều theo hướng gắn kết truyền thống với phát triển kinh tế tri thức.
Buổi lễ diễn ra trong không gian trầm mặc, linh thiêng của ngôi nhà cổ nơi Nguyễn Du từng sinh sống, sáng tác và hoàn thiện kiệt tác Đoạn Trường Tân Thanh. Sự trở về của Truyện Kiều dưới hình thức thư pháp, ngay tại chính không gian nguyên quán, tạo nên một vòng tuần hoàn văn hóa đầy ý nghĩa: Tác phẩm từ nơi sinh thành, vươn ra thế giới, rồi lại trở về cội nguồn trong hình hài nghệ thuật mới.
Việc lựa chọn giấy dó truyền thống, với đặc tính bền, nhẹ, thấm mực tốt; kết hợp bìa gỗ sơn mài mang vẻ đẹp trang trọng, cổ điển và bền vững theo thời gian, thể hiện sự trân trọng đặc biệt đối với giá trị văn hóa, mỹ thuật của ấn phẩm. Đây không chỉ là sản phẩm thư pháp, mà còn là một công trình trưng bày di sản, phục vụ giáo dục, tham quan, nghiên cứu và quảng bá văn hóa Nguyễn Du - Truyện Kiều.
Tham dự buổi lễ có đại diện các cơ quan quản lý nhà nước về văn hoá, chính quyền địa phương, Hội đồng gia tộc họ Nguyễn Tiên Điền, lãnh đạo các trường học, các giáo viên trường Tiểu học Tiên Điền. Đăc biệt có ông Hoàng Xuân Thuỷ Phó chủ nhiệm câu lạc bộ Thư pháp Việt Unessco Việt nam, sáu cô giáo đã đạt giải cao trong các cuộc thi thư pháp đã phát tâm đồng hành thực hiện dự án. Nét bút đầu tiên được hạ xuống trong sự chứng kiến trang trọng của đại biểu và dòng họ, mở đầu cho bộ thư pháp Truyện Kiều bản Tiên Điền, một phiên bản kết hợp giữa di sản văn học và nghệ thuật viết chữ truyền thống.
Truyện Kiều vốn đã sống hơn hai thế kỷ trong lòng người Việt. Nhưng khi bước vào không gian thư pháp trên giấy dó, mỗi câu thơ như được khoác một sinh mệnh mới. Chữ viết không còn chỉ để đọc, mà để ngắm, để chiêm nghiệm, để cảm nhận “chữ tâm kia mới bằng ba chữ tài” đúng như tinh thần cụ Nguyễn Du chuyển tải. Bản thư pháp Tiên Điền không đơn thuần là sao chép. Đó là sự chuyển thể của tinh thần Truyện Kiều từ văn bản sang mỹ thuật, từ ngôn từ sang hình ảnh, từ chiều dài thời gian sang chiều sâu cảm xúc. Việc trưng bày bộ thư pháp ngay tại ngôi nhà nơi cụ Nguyễn Du từng sống và viết là một lựa chọn mang ý nghĩa đặc biệt. Đó là đưa tác phẩm trở về đúng nơi nó được thai nghén, để con cháu hôm nay được “chạm” vào di sản bằng cả thị giác, xúc giác và tâm thức cũng như giúp du khách khi tham quan không chỉ tiếp cận các tư liệu lịch sử, mà còn được trải nghiệm Truyện Kiều trong một hình thức văn hóa sống động, tăng khả năng lan tỏa và giáo dục di sản, đặc biệt đối với thế hệ trẻ.
Trước khi được chuyển thể sang thư pháp, ấn phẩm Truyện Kiều bản Tiên Điền đã được giới nghiên cứu, các nhà Kiều học và đông đảo độc giả đón nhận với sự trân trọng. Nhiều nhà sưu tầm sách trong cả nước đã lựa chọn những bộ số đặc biệt gắn với dấu mốc cá nhân như một cách lưu giữ giá trị tinh thần.
Đáng chú ý, trong quá trình phát hành, đã có các doanh nghiệp và cá nhân tham gia đấu giá hai cuốn Truyện Kiều nhằm gây quỹ cho công tác giáo dục và bảo tồn di sản, tiêu biểu như: Công ty Cổ phần Khoáng sản VINAMAB đấu giá cuốn Truyện Kiều mang bộ số 167 (tháng, năm sinh của giám đốc) với số tiền 20 triệu đồng; Công ty TNHH Tân Thành đấu giá cuốn mang bộ số 69 (năm sinh của giám đốc) với mức 10 triệu đồng; ông Nguyễn Hữu Thọ nguyên tỉnh uỷ viên, nguyên Giám đốc công ty Điện lực Vĩnh Phúc đấu giá cuốn mang bộ số: 756 với giá 5 triệu đồng. Toàn bộ nguồn kinh phí thu được được sử dụng cho Quỹ khuyến học - khuyến tài và Quỹ bảo tồn, phát huy di sản Nguyễn Du - Truyện Kiều của dòng họ Nguyễn Tiên Điền. Đây là mô hình xã hội hóa di sản giàu tính nhân văn, thể hiện sự chung tay giữa doanh nghiệp với cộng đồng trong việc gìn giữ giá trị văn hóa dân tộc.
Một trong những thông điệp nổi bật từ sự kiện là cách tiếp cận mới trong việc phát huy di sản gia tộc. Di sản Nguyễn Du - Truyện Kiều không chỉ được bảo tồn như một giá trị tinh thần, mà đang từng bước được chuyển hóa thành nguồn lực cho giáo dục, du lịch văn hóa và phát triển kinh tế tri thức.
Thông qua các hoạt động xuất bản, thư pháp, trưng bày, đấu giá gây quỹ, giáo dục học đường…, dòng họ Nguyễn Tiên Điền đang xây dựng mô hình “di sản sống”, nơi di sản không tách rời đời sống, mà trở thành động lực cho sáng tạo, học tập và phát triển bền vững. Việc làm này không chỉ có ý nghĩa nội bộ dòng họ, mà còn tạo tấm gương cho các dòng họ, địa phương khác trong việc khai thác giá trị di sản một cách văn minh, hiệu quả, phù hợp với bối cảnh kinh tế tri thức hiện nay.
Sự hiện diện của đại diện ngành giáo dục địa phương, đặc biệt là Trường Tiểu học Tiên Điền, cho thấy định hướng lâu dài trong việc đưa di sản Nguyễn Du - Truyện Kiều vào môi trường học đường bằng những hình thức gần gũi, trực quan. Việc học sinh được tiếp cận di sản không chỉ qua sách giáo khoa, mà qua không gian trưng bày, thư pháp, câu chuyện lịch sử dòng họ, sẽ góp phần hình thành ý thức trân trọng văn hóa, nuôi dưỡng căn cốt văn hóa dân tộc từ sớm.
Lễ khai bút thư pháp Truyện Kiều bản Tiên Điền không đơn thuần là một hoạt động nghệ thuật mang tính nghi lễ. Đây là một bước đi có tính chiến lược trong tổng thể các hoạt động bảo tồn và phát huy di sản Nguyễn Du: Từ gắn kết di sản với mỹ thuật truyền thống; kết nối dòng họ với nhà quản lý, nhà nghiên cứu, nhà giáo và doanh nghiệp đến gắn bảo tồn văn hóa với phát triển xã hội bền vững.
Sau 225 năm, Truyện Kiều vẫn tiếp tục hành trình sống động của mình, không chỉ trong lòng người đọc, mà còn trong không gian trưng bày, giáo dục và sáng tạo. Từ Tiên Điền, di sản ấy tiếp tục được thắp lửa cho hôm nay và mai sau - như một minh chứng sinh động cho sức sống bền bỉ của văn hóa dân tộc Việt Nam./.
