Hợp tác xã (HTX) là loại hình tổ chức kinh tế dựa trên sự chi phối của con người lao động chứ không phải vốn tư bản như trong mô hình của công ty, sự chi phối của tư bản mang tính phổ biến trong nền kinh tế hiện đại, được coi như gắn liền với sở hữu tư nhân (Kinh tế tư nhân), còn sự chi phối dựa trên lao động được coi như gắn liền với sở hữu tập thể (Kinh tế tập thể). “Tập trung với dân chủ”. Hai loại hình tổ chức (HTX và công ty) cùng tồn tại song song, có thể chiếm ưu thế tùy theo lĩnh vực và đặc thù công nghệ. Về cơ bản thì loại hình công ty đối vốn (Tổ chức dựa trên tư bản) chiếm ưu thế trong kỷ nguyên hiện đại (Chủ nghĩa tư bản).
Vai trò của khu vực HTX, vấn đề chủ thuyết.
HTX (hoặc kinh tế tập thể) đã luôn luôn tồn tại trong nền kinh tế hiện đại, với những ưu điểm của nó. Không nhất thiết đó phải là một chỉ dấu của CNXH (Chủ nghĩa xã hội), mà đơn giản đó là một loại hình ưu việt trong một số hoàn cảnh (Điều kiện, lĩnh vực, quy mô, mong đợi cá nhân,...). HTX chỉ có thể vận hành hiệu quả kinh tế - xã hội khi các xã viên đạt tới một trình độ văn hóa dân chủ cao, các quy chế về công khai – minh bạch được thể hiện phổ biến đầy đủ. Vì vậy, việc duy trì và luật hóa loại hình HTX cần dựa trên đặc tính của quy mô này, như một sự phát triển tự nhiên hữu cơ trong nền kinh tế nói chung, không nên gò ép về vai trò xã hội, không kỳ vọng quá mức, không quản lý quá mức, đánh mất sự bình đẳng...
Theo tinh thần của Nghị quyết 20 -NQ/TW(16/6/2022) kinh tế tập thể là thành phần quan trọng, phải được củng cố và phát triển cùng kinh tế Nhà nước trở thành nền kinh tế vững chắc của nền kinh tế Quốc dân. Phát triển kinh tế tập thể là xu thế tất yếu trong bối cảnh hội nhập Quốc tế, phù hợp với kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa, xuất phát từ nhu cầu thiết thực, bảo vệ lợi ích và tạo điều kiện cho thành viên sản xuất kinh doanh hiểu quả, phát triển bền vững. Phát triển kinh tế tập thể phải tôn trọng bản chất, giá trị, nguyên tắc hoạt động của kinh tế tập thể, phù hợp với điều kiện, đặc điểm kinh tế - xã hội của từng địa phương vùng miền và cả nước.
Tuy nhiên HTX và các doanh nghiệp vừa và nhỏ, doanh nghiệp siêu nhỏ và hộ gia đình kinh doanh cần có một hệ thống tài chính – tín dụng tương tích, trong cấu trúc thị trường vốn Việt Nam hiện nay đang còn thiếu phần này. Kết quả là khả năng tiếp cận vốn còn hạn chế (Hoặc phải chịu chi phí vốn từ các thị trường tài chính phi chính thức).
Bản chất và đặc điểm của HTX trong nền kinh tế hiện đại.
Tại chương trình công bố lần này, PGS.TS Nguyễn Đức Thành (Giám đốc Trung tâm Nghiên cứu Kinh tế và chiến lược Việt Nam - VESS) chia sẻ: “HTX là cốt lõi của kinh tế tập thể. Tổ chức manh nha dưới dạng tổ chức hợp tác và phát triển quy mô lớn ở dạng Liên tiếp HTX, không giới hạn về quy mô, lĩnh vực và địa bàn. Kinh tế tập thể với nhiều hình thức tổ chức kinh tế hợp tác đa dạng, phát triển từ thấp lên cao (Tổ chức hợp tác, hợp tác xã, liên hiệp HTX...) trong đó HTX là nòng cốt. Tổ chức hoạt động theo nguyên tắc đối nhân, không phụ thuộc vào góp vốn, phân phối theo mức độ tham gia dịch vụ, theo hiệu quả lao động”.
Cũng tại chương trình các chuyên gia: GS.TS Trần Đức Viên (Chủ tịch hội đồng khoa học và đào tạo Học viện Nông nghiệp Việt Nam - VNUA), Ông Lê Đức Thịnh (Cục Kinh tế hợp tác và Phát triển nông thôn, Bộ Nông nghiệp Phát triển Nông thôn (DCRD) chia sẻ một số điểm sửa đổi của Dự thảo luật 2023 so với luật 2012:
HTX là tổ chức có tư cách pháp nhân do ít nhất 05 thành viên chính thức tự nguyện thành lập để hợp tác tương trợ lẫn nhau trong sản xuất, kinh doanh, tạo việc làm, nhằm đáp ứng nhu cầu về kinh tế, văn hóa, xã hội của thành viên, thực hiện quản trị tự chủ, tự chịu trách nhiệm, bình đẳng và dân chủ, góp phần xây dựng cộng đồng xã hội và phát triển bền vững”.
Liên hiệp HTX là tổ chức có tư cách pháp nhân do ít nhất 03 HTX là thành viên chính thức tự nguyện thành lập để hợp tác tương trợ lẫn nhau trong sản xuất kinh doanh, tạo việc làm, nhằm mở rộng quy mô sản xuất, kinh doanh, nâng cao năng lực tham gia thị trường, thực hiện quản lý tự chủ, tự chịu trách nhiệm, bình đẳng.
Tổ hợp tác là tổ chức không có tư cách pháp nhân, được hình thành trên cơ sở hợp đồng hợp tác do ít nhất 02 thành viên tự nguyện thành lập, cùng đóng góp tài sản, góp sức lao động để thực hiện những công việc nhất định, cùng hưởng lợi và cùng chịu trách nhiệm.
Bế mạc “Chương chình công bố nghiên cứu một số vấn đề kinh tế cần cân nhắc trong dự thảo Hợp tác xã”. Các chuyên gia thảo luận, góp í đánh giá việc thúc đẩy kinh tế hợp tác phát triển, tập trung khuyến khích các mô hình tổ hợp tác phát triển và thu hút các hộ cá thể tham gia. Bởi, tổ hợp tác chính là nguồn để phát triển lên HTX và đảm bảo cho mục tiêu đến năm 2025 cả nước có 35.000 HTX.
