Ngay từ sáng sớm, tiếng cồng chiêng vang vọng khắp không gian, tại nhà cộng đồng của thôn, các già làng và nam thanh nữ tú mặc trang phục truyền thống đã tất bật hoàn thành công tác chuẩn bị để khởi đầu nghi lễ cúng bến nước.
Theo ông Ycho Mluo, già làng buôn làng Buôn Đung, xã Ninh Tây, lễ cúng Bến nước là một biểu tượng thiêng liêng của lòng biết ơn và sự kính trọng đối với thiên nhiên, môi trường sống xung quanh của người dân buôn làng. Đây là dịp tưởng nhớ và tri ân tổ tiên, cũng như cầu mong sự an lành, mang ý nghĩa to lớn với đồng bào dân tộc thiểu số Ê Đê.
Từ nhà cộng đồng, đoàn rước lễ vật Buôn Đung, dẫn đầu là thầy cúng và các già làng, tiến về bến nước. Tại đây, trên suối Bông, thầy cúng sẽ sắp xếp mâm lễ với đầy đủ các món như canh bồi, thịt heo, rượu cần và tiến hành nghi thức cúng. Đây là nghi lễ truyền thống, biểu hiện lòng biết ơn và kính trọng đối với thần nước, mang lại may mắn và cầu nguyện cho mùa màng thuận lợi, đồng thời cũng cầu mong sức khỏe cho cộng đồng.
Lễ hội thường diễn ra vào tháng giêng hàng năm tại nhiều thôn của xã Ninh Tây. Các nghi thức được tiến hành một cách cẩn thận, trang trọng, bao gồm việc vệ sinh khu vực bến nước và chuẩn bị lễ vật. Sau khi lễ cúng tại bến nước được thực hiện xong, người dân trong buôn lấy nước vào ống tre, quả bầu khô rồi gùi về nhà.
Theo truyền thống của người Ê Đê tại Buôn Đung, bên cạnh nghi thức cúng tại bến nước còn thực hiện cúng tại cổng làng, cúng sức khỏe chủ bến nước và nhân dân trong buôn tại nhà sinh hoạt cộng đồng của Buôn. Sau đó là phần hội với các hoạt động văn hóa, văn nghệ của người dân trong buôn như: Biểu diễn cồng chiêng quanh ngọn lửa trại, uống rượu cần… Nghi lễ cuối cùng trong lễ hội là cúng mở cổng buôn, đánh dấu sự kết thúc của lễ cúng và cho phép dân làng trở lại sinh hoạt bình thường.
Để bảo tồn và phát triển văn hóa, sự tham gia của thế hệ trẻ là yếu tố không thể thiếu, đóng góp một phần quan trọng trong việc duy trì và làm sống dậy các lễ hội truyền thống. Trong số đó, bạn H- Hằng (sinh năm 1992) một giáo viên mầm non đầy nhiệt huyết của xã Ninh Sim tự hào là người con của buôn làng, đã chia sẻ về quyết tâm của mình trong việc truyền bá giá trị văn hóa: “Tôi sẽ nỗ lực không ngừng để giáo dục các em nhỏ về vẻ đẹp văn hóa của dân tộc mình, qua đó giữ gìn và phát huy những phong tục, tập quán quý báu, để chúng không chỉ là dấu ấn của quá khứ mà còn là di sản vô giá cho thế hệ tương lai”.
Trong nỗ lực đó, việc giáo dục văn hóa cho các em nhỏ đã được thể hiện qua các hoạt động giáo dục nghệ thuật đặc sắc, học sinh nữ được học múa và học sinh nam được dạy đánh cồng chiêng. Qua đó, không chỉ truyền đạt kiến thức và kỹ năng nghệ thuật, những hoạt động này còn góp phần nuôi dưỡng tình yêu và niềm tự hào về bản sắc văn hóa dân tộc từ khi còn nhỏ.
Theo bà Bùi Thị Song Na, Phó Phòng Văn hoá thị xã Ninh Hoà, tỉnh Khánh Hòa, hiện nay địa phương đang xây dựng đề án phục dựng lại lễ hội cúng Bến nước - một phần không thể thiếu của bản sắc văn hóa và tinh thần cộng đồng, đặc biệt là đối với cộng đồng người Ê Đê tại đây.
Thực tế, lễ hội cúng Bến nước đã tồn tại từ rất lâu đời và là một nét đẹp truyền thống của người dân địa phương. Tuy nhiên, do nhiều nguyên nhân khác nhau, trong đó có sự thay đổi về lối sống, sự phát triển của xã hội và cả sự thiếu hụt nguồn lực, lễ hội này đã dần bị mai một và không còn được tổ chức quy mô lớn như trước. Nhận thức rõ tầm quan trọng của việc bảo tồn và phát huy giá trị văn hóa truyền thống, thị xã Ninh Hòa đã và đang triển khai nhiều biện pháp cụ thể nhằm phục dựng lễ hội cúng Bến nước. Một trong những bước tiến quan trọng là việc đầu tư xây dựng 2 nhà sinh hoạt văn hóa cộng đồng tại 2 xã Ninh Tây và Ninh Tân.
Hiện nay địa phương cũng đang tích cực huy động nguồn lực từ xã hội hóa để đảm bảo kinh phí cho việc tổ chức lễ hội hàng năm. Sự đầu tư này không chỉ giúp phục hồi và duy trì lễ hội mà còn là cách để khích lệ cộng đồng tham gia vào việc gìn giữ và truyền bá giá trị văn hóa truyền thống.
Bên cạnh đó, chính quyền cũng đang phối hợp với các bên liên quan, bao gồm cả các chuyên gia văn hóa, những người giàu kinh nghiệm trong cộng đồng người Ê Đê, để xây dựng một đề án toàn diện nhằm phục dựng lễ hội cúng Bến nước một cách chính xác và đầy đủ nhất.
