Chiều 3/12, sau khi làm việc tại Hội trường, Quốc hội thảo luận tại Tổ về: Chủ trương đầu tư Chương trình mục tiêu quốc gia về nông thôn mới, giảm nghèo bền vững, phát triển kinh tế - xã hội vùng đồng bào dân tộc thiểu số và miền núi đến năm 2035.
Cho ý kiến về Chủ trương đầu tư Chương trình mục tiêu quốc gia về nông thôn mới, giảm nghèo bền vững, phát triển kinh tế - xã hội vùng đồng bào dân tộc thiểu số và miền núi đến năm 2035, các đại biểu bày tỏ tán thành với việc tích hợp 3 chương trình quốc gia làm một sẽ giúp tập trung hiệu quả hơn các nguồn lực tài chính và nhân lực. Đồng thời, kế thừa các chính sách hiện có với cách tiếp cận đa chiều, phát huy sức mạnh tổng hợp để giải quyết đồng bộ các vấn đề kinh tế – xã hội, môi trường và quốc phòng - an ninh tại cơ sở. Qua đó, bảo đảm tính liên tục và ổn định trong thực hiện các mục tiêu phát triển, đáp ứng yêu cầu ngày càng cao trong giai đoạn mới.
Bổ sung cơ chế, chính sách hợp tác quốc tế, thu hút dự án đầu tư nước ngoài cho xây dựng nông thôn mới, giảm nghèo bền vững
Góp ý cụ thể, đại biểu Nguyễn Tuấn Anh, Trưởng đoàn ĐBQH Thành phố Cần Thơ chia sẻ, thời gian qua, thời tiết diễn biến cực đoan với mưa lớn, lũ lụt và sạt lở nghiêm trọng tại nhiều khu vực miền núi. Trước thực tế đó, cần nghiên cứu bổ sung vào chương trình mục tiêu quốc gia phương án di dời dân cư khỏi vùng có nguy cơ sạt lở từ sớm, đồng thời xây dựng mô hình ổn định đời sống bền vững cho các hộ dân sau khi được bố trí tái định cư.
Bên cạnh đó, đại biểu cũng chỉ rõ, các chính sách xóa nhà tạm, nhà dột nát và xây dựng trường học ở miền núi thời gian qua đã được triển khai mạnh mẽ trên phạm vi cả nước. Vì vậy, cần sớm tổng kết, cập nhật số liệu cụ thể về kết quả thực hiện những chính sách này, đặc biệt tại các vùng núi, để làm cơ sở xây dựng dự toán phù hợp, sát thực tế và nâng cao hiệu quả triển khai trong thời gian tới.
Đại biểu Nguyễn Tuấn Anh cũng đề nghị nghiên cứu, bổ sung nội dung chi tiết về hợp tác quốc tế, cơ chế, chính sách thu hút các nguồn tài trợ, dự án đầu tư nước ngoài cho xây dựng nông thôn mới, giảm nghèo bền vững và phát triển kinh tế - xã hội vùng đồng bào dân tộc thiểu số và miền núi để cụ thể hóa chủ trương Nghị quyết số 59-NQ/TW ngày 24/1/2025 của Bộ Chính trị về hội nhập quốc tế trong tình hình mới, nhất là hợp tác quốc tế trong việc đầu tư, xây dựng hạ tầng và dịch vụ cho đồng bào dân tộc thiểu số và miền núi, phát triển các mô hình phát triển kinh tế cộng đồng, sản phẩm OCOP, bảo tồn và phát triển các giá trị văn hóa tốt đẹp của dân tộc...
Đối với các nội dung liên quan đến ứng dụng khoa học, công nghệ và đổi mới sáng tạo, chuyển đổi số, đại biểu cũng đề nghị đánh giá thực trạng ứng dụng công nghệ thông tin và mức độ tin học hóa trong quá trình triển khai các chương trình mục tiêu quốc gia thời gian qua. “Kết quả đánh giá sẽ là cơ sở để điều chỉnh chỉ tiêu, nhiệm vụ và các hoạt động ưu tiên giai đoạn 2026-2035, bảo đảm phù hợp với năng lực nhân lực và điều kiện thực tế của các cơ quan, đơn vị, địa phương trong bối cảnh mô hình chính quyền địa phương 2 cấp hiện nay”, Đại biểu Nguyễn Tuấn Anh cho biết.
Bảo đảm sự thống nhất giữa mục tiêu tổng quát và mục tiêu cụ thể
Góp ý tại Tổ, Đại biểu Lê Thị Thanh Lam (Đoàn ĐBQH TP Cần Thơ) cho biết, qua báo cáo của Chính phủ, có thể thấy kết quả thực hiện ba chương trình mục tiêu quốc gia giai đoạn từ năm 2021 đến nay có sự khác biệt đáng kể. Chương trình xây dựng nông thôn mới hoàn thành 7/7 chỉ tiêu, đều đạt và vượt. Chương trình giảm nghèo bền vững đạt 4/5 chỉ tiêu, còn một chỉ tiêu chưa đạt là tỷ lệ hộ thoát nghèo. Chương trình phát triển kinh tế - xã hội vùng đồng bào dân tộc thiểu số và miền núi chỉ đạt 6/9 chỉ tiêu, vẫn còn ba chỉ tiêu chưa hoàn thành. Báo cáo đã chỉ rõ các nhóm mục tiêu còn hạn chế, bao gồm cải thiện hạ tầng xã hội, đưa thôn bản ra khỏi địa bàn đặc biệt khó khăn và công tác tuyên truyền.
Tổng hợp chung, có thể thấy rõ những “điểm nghẽn” về cơ chế, chính sách: Hệ thống hướng dẫn triển khai còn phức tạp, ban hành chậm; nhiều nội dung, đối tượng đầu tư chồng chéo; nguồn lực phân tán, nhiệm vụ trùng lặp, tạo ra nhiều khó khăn trong tổ chức thực hiện. Từ thực tế tại địa phương, Đại biểu Lê Thị Thanh Lam cho biết, tỷ lệ vốn đối ứng của địa phương lên tới 1,5 lần vốn trung ương, trong khi các dự án thành phần nhỏ lẻ, manh mún, khó tập trung nguồn lực. Vì vậy, đại biểu tán thành với đề xuất giao mạnh hơn quyền chủ động cho địa phương trong giai đoạn 2026-2035.
Về Dự thảo Nghị quyết mục tiêu, tại Điều 1, khoản 1, điểm a, Đại biểu Lê Thị Thanh Lam cho biết, mục tiêu tổng quát đã xác định rõ định hướng phát triển kinh tế nông thôn theo hướng xanh, tuần hoàn sinh thái, gắn với tái cơ cấu nông nghiệp, chuyển đổi số và đổi mới sáng tạo. Tuy nhiên, khi so với hệ thống mục tiêu cụ thể, các chỉ tiêu hiện hành chủ yếu tập trung vào thu nhập, giảm nghèo và hạ tầng; chưa phản ánh rõ chuyển đổi số và đổi mới sáng tạo. Do đó, đại biểu đề nghị Ban soạn thảo bổ sung vào nhóm mục tiêu số 5 các chỉ tiêu trung gian như: Tỷ lệ hợp tác xã, tổ hợp tác ứng dụng công nghệ số; tỷ lệ sản phẩm nông nghiệp OCOP được số hóa, truy xuất nguồn gốc… nhằm bảo đảm sự thống nhất giữa mục tiêu tổng quát và mục tiêu cụ thể, đồng thời phù hợp với định hướng phát triển kinh tế – xã hội 5 năm 2026-2030.
Điều chỉnh cơ cấu nguồn vốn theo hướng phân tầng, tạo linh hoạt cho địa phương
Về nguồn lực và cơ chế đối ứng, theo Đại biểu Lê Thị Thanh Lam, giai đoạn 2026-2030 dự kiến tổng mức vốn của chương trình là 1,23 triệu tỷ đồng, trong đó ngân sách địa phương chiếm 33%. “Cơ cấu này thể hiện tinh thần phân cấp và tăng tính chủ động của địa phương”. Đánh giá cao điều này song đại biểu Lê Thị Thanh Lam cũng băn khoăn đối với các địa phương khó khăn - đặc biệt vùng dân tộc thiểu số, miền núi - khả năng cân đối ngân sách còn hạn chế. Nếu áp dụng mức đối ứng cao một cách cứng nhắc sẽ gây áp lực lớn, làm giảm tính khả thi, dễ dẫn tới triển khai hình thức, không đạt mục tiêu đề ra.
Vì vậy, đại biểu Lê Thị Thanh Lam kiến nghị Bộ tiêu chí nông thôn mới và giảm nghèo bền vững giai đoạn 2026 - 2030 cần được thiết kế theo hướng đánh giá thực chất, linh hoạt theo vùng miền: Giảm tỷ trọng các tiêu chí hình thức, tăng tỷ trọng các tiêu chí về sinh kế, dịch vụ cơ bản, giảm nghèo đa chiều; bổ sung tiêu chí về công khai, minh bạch, sự tham gia của người dân và chuyển đổi số ở cấp xã. Từ đó điều chỉnh cơ cấu nguồn vốn theo hướng phân tầng: Địa phương có khả năng tự cân đối thực hiện đối ứng theo chuẩn chung; Địa phương khó khăn giảm tỷ lệ đối ứng, tăng hỗ trợ từ ngân sách trung ương; Địa phương đặc biệt khó khăn áp dụng mức hỗ trợ cao hơn. “Cách tiếp cận này sẽ giúp cho tiêu chí gắn với nguồn lực, mục tiêu gắn với khả năng thực thi, qua đó nâng cao hiệu quả và tính bền vững của chương trình trong thực hiện trong thời gian tới sẽ tốt hơn”, đại biểu nhấn mạnh.
Theo báo cáo, giai đoạn đầu Chính phủ dự kiến hỗ trợ 100.000 tỷ đồng (70.000 tỷ vốn đầu tư, 30.000 tỷ vốn sự nghiệp); ngân sách địa phương dự kiến 400.000 tỷ đồng (33%); vốn lồng ghép từ các chương trình khác 36.000 tỷ đồng (29%); vốn tín dụng chính sách 22.686 tỷ đồng; đóng góp của doanh nghiệp và cộng đồng 28%. Trong giai đoạn 2031- 2035, Chính phủ sẽ trình Quốc hội quyết định.
Theo đại biểu cần cân nhắc phân bổ nguồn lực hài hòa, tăng linh hoạt cho các vùng khó khăn, bảo đảm kế thừa kết quả giai đoạn 2021-2025 và nâng cao hiệu quả cho giai đoạn 2026-2035. Mọi chương trình, chính sách của Chính phủ cuối cùng đều hướng tới nâng cao đời sống người dân; vì vậy, phân cấp, phân quyền rõ ràng, đi liền cơ chế hỗ trợ phù hợp, sẽ quyết định khả năng triển khai thực chất và hiệu quả.
Đại biểu Lò Thị Luyến (Đoàn ĐBQH tỉnh Điện Biên) đề xuất lấy tên là “Chương trình mục tiêu quốc gia về phát triển kinh tế - xã hội nông thôn, miền núi và giảm nghèo bền vững giai đoạn 2026-2030” để đảm bảo ngắn gọn mà vẫn bao quát được các nội dung của Chương trình.
Ngoài ra, đại biểu đề nghị bổ sung vào dự thảo Nghị quyết quy định các địa phương khó khăn, nhận hỗ trợ ngân sách của Trung ương từ 70% trở lên không phải bố trí vốn đối ứng thực hiện chương trình. Không yêu cầu lồng ghép nguồn vốn của chương trình MTQG này với các nguồn vốn của chương trình MTQG khác, các chương trình, dự án khác khi tổ chức thực hiện./.
