Khảo cứu văn học

Từ một nhà thơ cách tân với khát vọng “mới nhất trong các nhà Thơ mới”, Xuân Diệu đã dành nửa đời còn lại để trở về với di sản cổ điển dân tộc. Không chỉ là người viết thơ, ông còn là học giả mê chữ, mê nghĩa, mê từng vần điệu của Truyện Kiều, Văn tế thập loại chúng sinh, thơ Nguyễn Trãi, Hồ Xuân Hương, Nguyễn Đình Chiểu... Với Xuân Diệu, việc khảo cứu và bình giảng không chỉ là biểu hiện của uyên bác mà còn là hành động đầy yêu thương với ngôn ngữ dân tộc – thứ ông đã sống, sáng tạo, và tiếp nối như một phần di sản tinh thần Việt Nam.

Không chỉ đắm say với thơ tình và cảm xúc nhân sinh, Xuân Diệu còn là người mê đắm ngôn ngữ – từ từng chữ, từng vần cho đến cả một hệ thống tư tưởng văn chương dân tộc. Hành trình của ông qua thế giới chữ và nghĩa – từ Truyện Kiều đến Quốc âm thi tập, từ Nguyễn Trãi đến Hồ Xuân Hương – không chỉ là cuộc khám phá học thuật mà còn là một biểu hiện sâu sắc của tình yêu với tiếng Việt, với hồn cốt văn hóa Việt Nam.

Không chỉ là "ông hoàng thơ tình", Xuân Diệu còn để lại một di sản học thuật đồ sộ với bộ sách Các nhà thơ cổ điển Việt Nam (2 tập, 1981–1982). Công trình này không chỉ khẳng định tầm vóc một học giả lớn mà còn góp phần dựng nên một hình ảnh trọn vẹn về một Xuân Diệu vừa là thi sĩ, nhà nghiên cứu, dịch giả, vừa là người kết nối sâu sắc với các đỉnh cao văn chương dân tộc như Nguyễn Trãi, Nguyễn Du, Hồ Xuân Hương...

Xuân Diệu, với xuân - có thể hiểu là mùa xuân mà không cần suy diễn - ông sinh vào mùa xuân cách đây đúng 79 năm: Tháng 2-1916.