Chuẩn hóa để tạo công bằng
Theo hướng dẫn từ Bộ Giáo dục và Đào tạo (Bộ GD-ĐT), bách phân vị được dùng để hỗ trợ các trường quy đổi điểm giữa các phương thức xét tuyển – từ điểm thi tốt nghiệp THPT, học bạ, bài thi đánh giá năng lực (ĐGNL), đến các bài thi tư duy. Về mặt lý thuyết, phương pháp này cho phép so sánh tương đối giữa các thí sinh từ các kỳ thi khác nhau dựa trên vị trí xếp hạng (phân vị) trong nhóm dự thi tương ứng.
Chẳng hạn, một thí sinh nằm trong top 10% điểm cao nhất kỳ thi ĐGNL có thể được xem là tương đương với top 10% trong kỳ thi THPT quốc gia, dù điểm số cụ thể có khác nhau.
Ý tưởng này không mới, đã được nhiều quốc gia trên thế giới áp dụng trong đánh giá chuẩn hóa đầu vào. Tuy nhiên, để triển khai hiệu quả, cần một hệ thống dữ liệu lớn, phổ điểm ổn định và – quan trọng hơn cả – một cơ chế thống nhất giữa các trường đại học. Và đó lại chính là điểm yếu lớn nhất trong kỳ tuyển sinh năm nay.
Mỗi trường một kiểu quy đổi: Thí sinh biết tin ai?
Mặc dù Bộ GD-ĐT đã cung cấp bảng bách phân vị cho 7 tổ hợp phổ biến (A00, A01, B00, C00, D01, C01, D07), nhưng hàng chục tổ hợp khác không có dữ liệu tương ứng. Bộ cũng không ban hành công thức quy đổi chung mà để các trường tự chủ xây dựng phương án riêng.
Hậu quả là cùng một mức điểm gốc, khi quy đổi sang thang điểm 30 – mức phổ biến để xét tuyển đại học – lại cho ra những kết quả hoàn toàn khác nhau tùy theo cách quy đổi của từng trường.
Trong một ví dụ cụ thể, một thí sinh đạt 121 điểm trong kỳ thi ĐGNL của Đại học Quốc gia Hà Nội có thể được quy đổi thành 29,52 điểm nếu xét vào chính trường này, nhưng chỉ còn 27,25 điểm nếu xét vào Đại học Công nghiệp Hà Nội. Mức chênh lệch hơn 2 điểm như vậy là đủ để ảnh hưởng nghiêm trọng đến cơ hội trúng tuyển vào các ngành cạnh tranh cao.
Cách quy đổi: Linh hoạt hay… tùy tiện?
Hiện nay, các trường đại học đang áp dụng nhiều cách quy đổi khác nhau. Có nơi sử dụng nội suy tuyến tính, một số trường lại dựa trên dữ liệu tuyển sinh của những năm trước. Nhiều trường áp dụng bách phân vị nhưng tự gán mức điểm quy đổi theo tỷ lệ riêng, thậm chí trong cùng một phương thức xét tuyển, mỗi ngành lại có quy định khác nhau.
Thực tế này khiến các thí sinh như Ngọc Thắng, một học sinh tại Đà Nẵng, gặp không ít khó khăn. Dù đạt điểm thi khá cao, Thắng vẫn rơi vào trạng thái phân vân khi tra cứu bảng quy đổi ở ba trường khác nhau nhưng cho ra kết quả chênh lệch đến 1–2 điểm. Cậu không biết nên theo bảng nào để đăng ký nguyện vọng chính xác.
Nhiều trường hiện không công khai công thức quy đổi điểm của mình. Đơn cử như Trường Đại học Bách khoa Hà Nội – trường này thực hiện xét tuyển bằng phương thức tổng hợp, nhưng không công bố rõ cách quy đổi điểm cụ thể cho từng loại thí sinh. Điều này khiến nhiều thí sinh không biết rõ điểm số của mình sẽ được quy đổi ra sao khi lọc ảo.
Một số phụ huynh tại TP.HCM bày tỏ sự lo ngại rằng việc không minh bạch trong cách quy đổi điểm có thể khiến con em họ hiểu sai hoặc lựa chọn ngành học không phù hợp. Trong đó, bà Trần Thị Tuyết Nhung cho rằng sự thiếu công khai về quy đổi điểm đang vô tình tạo ra sự bất công, đặc biệt đối với những học sinh không có điều kiện thi chứng chỉ quốc tế hay kỳ thi riêng, vốn thường bị quy đổi điểm thấp hơn khi xét tuyển.
Bộ GD-ĐT “siết” lại quy đổi: Có muộn?
Trước những lo lắng và phản ánh từ xã hội, Bộ GD-ĐT đã có động thái chấn chỉnh. Bộ yêu cầu tất cả các trường đại học phải công bố công khai phương án quy đổi điểm và mức điểm chênh giữa các tổ hợp xét tuyển. Theo đó, nếu không công khai quy đổi điểm tương đương, các trường sẽ không được tải dữ liệu từ hệ thống để xét tuyển.
Đây là quy định được đánh giá là đúng hướng nhưng có phần muộn màng, bởi đến thời điểm này, nhiều thí sinh đã hoàn tất đăng ký nguyện vọng và nộp lệ phí xét tuyển. Một số trường thậm chí đã công bố kết quả sơ tuyển mà chưa từng thông báo công thức quy đổi cụ thể.
Theo nhận định của thạc sĩ Bùi Văn Công, giáo viên tại TP.HCM, bách phân vị là một công cụ thống kê hữu ích, nhưng chỉ hiệu quả khi dữ liệu gốc đủ ổn định và cách triển khai được thống nhất giữa các đơn vị đào tạo. Nếu các trường áp dụng tùy tiện, thiếu minh bạch, công cụ này sẽ phản tác dụng và gây rối loạn toàn bộ hệ thống xét tuyển.
Những người bị ảnh hưởng nhiều nhất trong hệ thống này là nhóm thí sinh có học lực khá – giỏi nhưng không có điều kiện thi thêm các kỳ thi riêng hoặc sở hữu chứng chỉ quốc tế. Khi điểm thi của họ bị quy đổi thấp hơn trong bảng điểm của các trường, nguy cơ rớt khỏi những ngành học mong muốn là rất rõ ràng.
Không ít thí sinh đầu tư thời gian và công sức cho kỳ thi đánh giá năng lực – vốn đòi hỏi tư duy tổng hợp và bao quát kiến thức cả ba năm THPT – nhưng khi quy đổi sang điểm thi THPT lại chỉ được tương đương 23–24 điểm, một mức có thể bị loại khỏi các ngành top đầu.
Giải pháp nào cho sự minh bạch và công bằng?
Nhiều chuyên gia cho rằng để giải quyết tình trạng hiện tại, Bộ GD-ĐT cần xây dựng một khung quy đổi điểm chuẩn dùng chung hoặc ít nhất là khuyến nghị thống nhất về cách tính điểm, từ đó tạo ra mặt bằng công bằng trong toàn hệ thống.
Các trường đại học cần công bố minh bạch công thức quy đổi và phương án xét tuyển trước thời điểm thí sinh điều chỉnh nguyện vọng. Điều này không chỉ giúp thí sinh có thêm thông tin chính xác để đưa ra lựa chọn phù hợp, mà còn củng cố niềm tin vào hệ thống tuyển sinh quốc gia.
Từng được kỳ vọng là giải pháp chuẩn hóa tuyển sinh, nhưng thực tế triển khai bách phân vị năm 2025 lại đang khiến hệ thống thêm rối rắm và gây bất an cho thí sinh lẫn phụ huynh. Khi cùng một điểm số bị quy đổi theo nhiều cách khác nhau, công cụ chuẩn hóa đã đánh mất mục tiêu ban đầu. Điều cần lúc này không chỉ là siết chặt quy định, mà là một cơ chế giám sát, minh bạch hóa và thống nhất thực thi, để mỗi điểm số thực sự phản ánh đúng năng lực người học – chứ không chỉ là một con số tùy biến theo từng cánh cổng đại học.
