Đề xuất trao quyền tự chủ xét giáo sư, phó giáo sư cho các trường đại học hàng đầu
Tại hội thảo khoa học quốc gia với chủ đề “Hiện đại hóa, nâng tầm giáo dục đại học Việt Nam, tạo đột phá phát triển nhân lực trình độ cao và nhân tài, dẫn dắt nghiên cứu, đổi mới sáng tạo” do Ban Tuyên giáo Trung ương, Ban Dân vận Trung ương, Bộ GD&ĐT và Đại học Quốc gia TP.HCM phối hợp tổ chức, một lần nữa vấn đề trao quyền tự chủ cho các trường đại học trong việc xét công nhận và bổ nhiệm chức danh giáo sư, phó giáo sư đã được đưa ra thảo luận.
PGS.TS Đỗ Phú Trần Tình, Viện trưởng Viện Phát triển Chính sách (Đại học Quốc gia TP.HCM) nêu quan điểm, Việt Nam nên sớm cho phép một số đại học đa ngành có uy tín, năng lực nghiên cứu mạnh được thí điểm cơ chế tự xét và công nhận giáo sư, phó giáo sư. Theo ông, việc đánh giá sẽ phải tuân thủ các tiêu chuẩn thống nhất do Thủ tướng Chính phủ ban hành, đồng thời kết quả công nhận phải có giá trị pháp lý toàn quốc. Ông đề xuất triển khai thử nghiệm trong vòng ba năm, đồng thời có cơ chế linh hoạt cho các nhà khoa học đặc biệt xuất sắc.
Trên thực tế, trước đó, Đại học Quốc gia TP.HCM đã từng nhiều lần kiến nghị Chính phủ cho phép áp dụng cơ chế này. Từ năm 2024, tại tọa đàm về pháp luật xét công nhận chức danh giáo sư, phó giáo sư, PGS.TS Vũ Hải Quân, khi đó là Giám đốc Đại học Quốc gia TP.HCM đã khẳng định với trình độ và năng lực của một số đại học hàng đầu Việt Nam, việc tự bổ nhiệm giáo sư, phó giáo sư và trợ lý giáo sư là bước đi cần thiết để hướng tới mục tiêu đưa ngành giáo dục đại học sánh ngang các cơ sở giáo dục hàng đầu khu vực.
Nhiều chuyên gia cho rằng với cơ chế hiện hành đang khiến các trường đại học bị động, khó có cơ hội tạo điều kiện để phát triển đội ngũ học thuật và chương trình đào tạo. Một số lĩnh vực truyền thống đang dần thiếu vắng các nhà khoa học đầu ngành. Đáng chú ý, việc quá chú trọng vào số lượng bài báo quốc tế còn dẫn đến hệ lụy thương mại hóa nghiên cứu, làm giảm giá trị thực chất của khoa học.
Tự chủ học thuật là xu thế tất yếu nhưng cần kiểm soát chặt chẽ
Mới đây, Hội đồng Giáo sư Nhà nước đã công bố danh sách hơn 900 ứng viên đạt tiêu chuẩn giáo sư, phó giáo sư năm 2025. Trong vòng 15 ngày sau khi công bố, nếu không có khiếu nại, những người này sẽ được chính thức công nhận. Tuy nhiên, dư luận đặt ra câu hỏi trong danh sách này có nhiều cá nhân đang đảm nhiệm vị trí quản lý tại các bệnh viện, doanh nghiệp lớn, vậy sau khi nhận chức danh này liệu họ có tiếp tục gắn bó với công tác giảng dạy và nghiên cứu?
Một Chủ tịch Hội đồng Giáo sư ngành cho rằng việc phân quyền cho các trường đại học tự xét và công nhận giáo sư, phó giáo sư là xu thế không thể đảo ngược. Tuy nhiên, để không xảy ra bất cập thì vai trò của cơ quan quản lý nhà nước vẫn rất quan trọng. Nếu thông qua đề xuất giao quyền cho các trường đại học được thông qua thì cần thiết lập bộ tiêu chuẩn thống nhất, quy trình giám sát và đánh giá kết quả minh bạch để tránh tình trạng “hạ chuẩn” trong nội bộ.
Ông cũng đưa ra cảnh báo về một số bất cập có thể xảy ra khi trong bối cảnh Việt Nam đang thiếu hụt đội ngũ giáo sư, phó giáo sư, nếu không kiểm soát chất lượng, có thể xảy ra việc một số trường bổ nhiệm để đủ chỉ tiêu hoặc phục vụ mục đích hành chính. Trong khi yêu cầu hiện nay quy định người được công nhận phải đáp ứng yêu cầu về năng lực chuyên môn, đạo đức nghề nghiệp và thành tích nghiên cứu thực chất.
Vị chuyên gia này cũng đề xuất nếu giao quyền cho các trường thì phải chọn lọc các đại học thật sự uy tín để thí điểm trước, sau đó mới mở rộng ra toàn hệ thống. Ông nhấn mạnh, không phải cứ trường trọng điểm là hồ sơ ứng viên đạt chuẩn, việc sàng lọc nghiêm túc sẽ giúp đảm bảo chất lượng và uy tín của danh hiệu học hàm.
Ngoài ra, một vấn đề cần lưu tâm là sự khác biệt trong tiêu chuẩn giữa các trường, đặc biệt khi giảng viên chuyển công tác. Bên cạnh đó, nhiều công trình hiện nay tuy được công bố quốc tế nhưng thiếu gắn kết với nhu cầu phát triển của Việt Nam. Do đó, các trường đại học cần phải có bước định hướng cụ thể cho hoạt động nghiên cứu, tập trung vào những bài toán thực tiễn trong nước, đồng thời vẫn giữ chuẩn mực quốc tế trong công bố học thuật đối với các ứng viên./.
