Gia đình luôn được xem là tế bào của xã hội, là nền tảng hình thành nhân cách và nuôi dưỡng tâm hồn của mỗi con người. Dù trải qua bao biến động của đời sống hiện đại, vai trò thiêng liêng của gia đình vẫn không hề thay đổi. Một gia đình chỉ thật sự bền vững khi mỗi thành viên hiểu và thực hiện đúng vai trò - trách nhiệm - nghĩa vụ và quyền lợi của mình trong gia đình. Việc nhận thức đúng đắn không chỉ tạo ra sự gắn kết nội tại mà còn góp phần duy trì những giá trị đạo đức và xây dựng xã hội văn minh, tiến bộ.
Đầu tiên, nhận thức rõ vai trò của mình trong gia đình để tạo nền tảng trật tự và sự hài hòa. Trong mỗi gia đình, vai trò của các thành viên không giống nhau, nhưng đều quan trọng và bổ trợ lẫn nhau. Cha mẹ đóng vai trò định hướng, giáo dục và là chỗ dựa tinh thần cho con. Con cái giữ vị trí người tiếp nối truyền thống, tạo động lực cho cha mẹ phấn đấu. Ông bà lại là người gìn giữ những giá trị văn hóa và đạo lý lâu đời.
Khi từng người nhận thức rõ vai trò của mình, gia đình sẽ duy trì được trật tự tự nhiên. Cha mẹ biết lắng nghe con cái thay vì áp đặt; con cái biết tôn trọng và học hỏi thay vì nổi loạn; vợ chồng thấu hiểu vị trí ngang hàng, cùng chia sẻ trách nhiệm. Một gia đình mà mọi thành viên “đúng vai” sẽ như một bộ máy vận hành trơn tru, hạn chế tối đa xung đột và hiểu lầm. Đây chính là điều kiện để tạo nên gia đình hài hòa, điểm tựa tinh thần vững chắc nhất của mỗi con người.
Thứ hai, trách nhiệm và nghĩa vụ là những sợi dây duy trì tình yêu thương bền chặt. Gia đình không thể tồn tại nếu mỗi thành viên chỉ nghĩ đến quyền lợi cá nhân. Khi ta hiểu rằng bản thân có trách nhiệm yêu thương, chăm lo, bảo vệ những người thân của mình, ta sẽ tự nhiên sống thấu đáo hơn. Trách nhiệm không chỉ là nghĩa vụ bắt buộc, mà còn là biểu hiện của tình yêu thương và sự trưởng thành: Cha mẹ có trách nhiệm nuôi dưỡng, giáo dục con cái bằng tấm gương đạo đức và tình yêu vô điều kiện; con cái có nghĩa vụ kính trọng, biết ơn và chăm sóc cha mẹ khi về già và vợ chồng có trách nhiệm chung thủy, sẻ chia và cùng nhau xây dựng hạnh phúc.
Nếu mỗi người đều hoàn thành trách nhiệm của mình, gia đình sẽ trở thành nơi an toàn nhất để mỗi cá nhân được trở về, được chữa lành và được sống đúng với giá trị của mình. Ngược lại, sự trốn tránh trách nhiệm sẽ phá vỡ sự liên kết và làm tổn thương sâu sắc các mối quan hệ.
Thứ ba, mỗi thành viên nhận thức rõ quyền lợi của mình để xây dựng gia đình bình đẳng, tôn trọng. Không chỉ có nghĩa vụ, mỗi thành viên trong gia đình đều có quyền lợi chính đáng cần được bảo vệ. Con cái có quyền được học tập, vui chơi và được lắng nghe; cha mẹ có quyền được tôn trọng và có không gian riêng; vợ chồng có quyền bình đẳng trong quyết định, chia sẻ và xây dựng tổ ấm.
Việc nhận thức đúng quyền lợi giúp các thành viên tránh tình trạng bị áp bức, mất tiếng nói hoặc chịu đựng quá mức. Một gia đình hạnh phúc chỉ có thể hình thành trên nền tảng bình đẳng - tôn trọng - yêu thương, chứ không phải sự hi sinh mù quáng hay độc đoán. Khi quyền lợi được đảm bảo, mỗi người sẽ có không gian để phát triển bản thân, đóng góp nhiều hơn và sống hạnh phúc hơn.
Trên thực tế, nhiều mâu thuẫn trong gia đình thực chất xuất phát từ sự không hiểu vai trò, không rõ trách nhiệm hoặc không tôn trọng quyền lợi của nhau. Cha mẹ áp đặt, con cái chống đối; vợ chồng thiếu chia sẻ; ông bà bị lãng quên… tất cả đều dẫn tới những tổn thương tinh thần âm ỉ. Và khi từng thành viên nhận thức đúng, họ sẽ: Biết đặt mình vào vị trí của người khác; hiểu vì sao người kia hành xử như vậy; tránh đòi hỏi quá mức hoặc phán xét vô lý và luôn điều chỉnh kỳ vọng và cảm xúc của bản thân. Sự thấu hiểu từ nhận thức đúng đắn sẽ giúp gia đình hòa thuận hơn, cảm thông hơn và gắn kết sâu sắc hơn.
Việc nhận thức rõ những điều trên góp phần tạo môi trường phát triển lành mạnh cho trẻ nhỏ. Bởi trẻ em là đối tượng chịu ảnh hưởng trực tiếp từ không khí gia đình. Một gia đình ổn định, hài hòa, nơi các thành viên hiểu rõ vai trò - trách nhiệm - nghĩa vụ - quyền lợi của mình sẽ mang lại môi trường tuyệt vời để trẻ phát triển nhân cách. Từ học cách tôn trọng, chia sẻ và yêu thương từ cách cha mẹ đối xử với nhau; đến học trách nhiệm từ cách mỗi thành viên thực hiện nghĩa vụ; trẻ sẽ học được cách duy trì tính công bằng và tự tin khi quyền lợi được đảm bảo và cuối cùng trẻ phát triển toàn diện khi sống trong bầu không khí yêu thương, ít mâu thuẫn.
Gia đình chính là “trường học đầu tiên” của cuộc đời. Nếu nền tảng gia đình vững chắc, trẻ sẽ tự tin bước vào xã hội và trở thành những công dân tích cực.
Khi từng thành viên trong gia đình biết giữ gìn vai trò và nghĩa vụ của mình, họ sẽ góp phần bảo tồn những giá trị đạo đức truyền thống như hiếu thảo, yêu thương, tôn trọng, thủy chung. Đây là những giá trị không chỉ nuôi dưỡng gia đình mà còn tạo nên bản sắc văn hóa của dân tộc.
Ngược lại, khi gia đình rạn nứt, xã hội sẽ đối mặt với nhiều vấn đề: Suy giảm đạo đức, bạo lực gia đình, trẻ em phạm pháp, người già bị bỏ rơi… Nhận thức đúng đắn của mỗi thành viên không chỉ giúp xây dựng gia đình hạnh phúc mà còn góp phần tạo nên xã hội văn minh, nhân ái.
Để nhận thức về vai trò - trách nhiệm - nghĩa vụ - quyền lợi của các thành viên trong gia đình được lan tỏa sâu rộng, giáo dục và truyền thông đóng vai trò quan trọng. Trường học cần trang bị cho học sinh kỹ năng sống, kỹ năng xây dựng mối quan hệ. Gia đình cần dạy trẻ từ nhỏ về trách nhiệm. Xã hội cần tuyên truyền mạnh mẽ về bình đẳng giới, phòng, chống bạo lực và chăm sóc người già. Khi nhận thức được nâng cao, gia đình sẽ trở thành môi trường của hạnh phúc thật sự, thay vì chỉ là nơi cư trú đơn thuần.
Việc nhận thức đầy đủ và đúng đắn về vai trò - trách nhiệm - nghĩa vụ - quyền lợi của mỗi thành viên trong gia đình không chỉ là nhu cầu cá nhân mà còn là yếu tố quyết định đến sự bền vững của gia đình. Một gia đình hạnh phúc được xây dựng từ từng hành động nhỏ: Sự chia sẻ, tôn trọng, thấu hiểu và đồng lòng. Khi mỗi người biết sống đúng vị trí, tròn trách nhiệm, tôn trọng quyền lợi của nhau, gia đình sẽ trở thành điểm tựa bình yên nhất, là nơi con người tìm thấy tình yêu thương vô điều kiện. Ở những bài viết sau, chúng ta sẽ cùng tìm hiểu chi tiết vai trò - trách nhiệm - nghĩa vụ và quyền lợi của từng thành viên trong gia đình, từ đó có cái nhìn tổng quan để xây dựng một gia đình hài hòa, hạnh phúc bền vững./.
