Yêu cầu từ thực tiễn
Bộ Chính trị vừa ban hành Nghị quyết 71 ngày 22/8/2025, trong đó nhấn mạnh yêu cầu phải rà soát toàn diện chương trình giáo dục phổ thông và triển khai một bộ sách giáo khoa thống nhất trên toàn quốc, đồng thời phấn đấu đến năm 2030 cung cấp miễn phí sách giáo khoa cho toàn bộ học sinh. Đây là một quyết sách chiến lược, xuất phát từ thực tiễn còn nhiều bất cập trong mô hình “một chương trình – nhiều bộ sách giáo khoa” được áp dụng những năm gần đây.
Bất cập của mô hình nhiều bộ sách
Chủ trương nhiều bộ sách từng được kỳ vọng sẽ tạo ra sự phong phú, đa dạng, tránh độc quyền và thúc đẩy cạnh tranh trong biên soạn. Nhưng sau vài năm triển khai, thực tế cho thấy không ít vấn đề nảy sinh. Cùng một chương trình chuẩn nhưng mỗi bộ sách lại có cách trình bày, cấu trúc và minh họa khác nhau, khiến học sinh khi chuyển trường gặp khó khăn. Một khảo sát tại một số trường tiểu học ở Hà Nội và miền Trung cho thấy khoảng 30% học sinh chuyển trường phải mất nhiều thời gian để thích nghi vì sách Toán, Tiếng Việt, Khoa học… hoàn toàn khác lạ.
Không ít phụ huynh phản ánh con em họ bị hẫng kiến thức, thậm chí phải học lại một số nội dung. Với giáo viên, sự đa dạng sách trở thành gánh nặng khi họ phải liên tục tham gia các lớp tập huấn, điều chỉnh bài giảng cho phù hợp, thay vì tập trung đổi mới phương pháp. Gánh nặng kinh tế cũng không nhỏ khi phụ huynh phải chi vài trăm nghìn đến cả triệu đồng mỗi năm để mua SGK, trong khi nhiều cuốn chỉ dùng một lần.
Quyết sách của Bộ Chính trị
Những thực trạng này đã khiến Bộ Chính trị đưa ra quyết sách quan trọng: Cần có một bộ SGK thống nhất để bảo đảm sự công bằng, đồng bộ trong giáo dục. Nếu được triển khai, tất cả học sinh từ miền núi, hải đảo đến thành thị đều tiếp cận cùng một hệ thống tri thức chuẩn, hạn chế tình trạng lệch pha giữa các địa phương. Giáo viên không còn phải băn khoăn chọn sách, phụ huynh giảm bớt chi phí, và mục tiêu đến năm 2030 cung cấp SGK miễn phí cho toàn bộ học sinh mang ý nghĩa nhân văn sâu sắc.
Tham chiếu quốc tế: Bài học kinh nghiệm
Nhật Bản và Hàn Quốc từ lâu duy trì một bộ SGK duy nhất, được Nhà nước biên soạn và phát hành, bảo đảm đồng bộ và công bằng trong dạy học. Hàn Quốc còn định kỳ cập nhật SGK để phản ánh sự phát triển khoa học, công nghệ. Singapore kết hợp một bộ SGK chuẩn với kho học liệu trực tuyến, ngân hàng câu hỏi mở, giúp giáo viên và học sinh vừa có nền tảng chung, vừa có không gian sáng tạo. Các nước châu Âu như Pháp, Đức, Hà Lan cho phép nhiều nhà xuất bản tham gia, nhưng chỉ thành lợi thế nhờ đội ngũ giáo viên có năng lực cao và hệ thống học liệu số đồng bộ. So sánh cho thấy, trong điều kiện Việt Nam, mô hình nhiều bộ SGK không phù hợp và tạo ra nhiều bất cập hơn là lợi ích.
Lợi ích khi thống nhất SGK
Một bộ SGK thống nhất đem lại nhiều lợi ích rõ rệt: sự ổn định trong dạy và học, công bằng trong kiểm tra, đánh giá, giảm chi phí cho phụ huynh, tăng cơ hội tiếp cận tri thức cho học sinh nghèo. Với giáo viên, một bộ sách chung giúp họ tập trung hơn vào đổi mới phương pháp, ứng dụng công nghệ, phát triển kỹ năng mềm cho học sinh. Quan trọng hơn, SGK chuẩn là nền tảng để giáo viên khai thác thêm tài liệu bổ trợ, chứ không đồng nghĩa với việc “học chay” theo sách.
Những lo ngại và giải pháp
Một số chuyên gia lo ngại việc chỉ có một bộ SGK có thể làm giảm tính đa dạng và hạn chế cạnh tranh trong biên soạn. Ngoài ra, một bộ SGK duy nhất khó đáp ứng hoàn toàn sự khác biệt vùng miền, nhất là với học sinh dân tộc thiểu số. Do đó, cần thống nhất khung SGK chuẩn nhưng song hành phát triển học liệu bổ trợ, tài liệu địa phương, tài liệu mở. Quá trình biên soạn phải minh bạch, có sự tham gia của nhà khoa học, giáo viên, phụ huynh, để bảo đảm bộ SGK vừa khoa học, vừa gần gũi với thực tế.
Minh chứng từ thực tế Việt Nam
Nhiều giáo viên miền núi cho biết học sinh dân tộc thiểu số vốn khó khăn trong học tiếng Việt, nay lại phải dùng sách với cách diễn đạt khác nhau càng thêm vất vả. Nếu có một bộ SGK thống nhất, sự bất lợi này sẽ giảm đi đáng kể. Trong khi đó, kỳ thi tốt nghiệp THPT 2025 cho thấy học sinh vẫn đạt kết quả xuất sắc dù học bằng nhiều bộ SGK khác nhau. Điều này chứng minh học sinh Việt Nam có khả năng thích ứng, nhưng cũng khẳng định rằng sự đa dạng SGK không tạo ưu thế rõ rệt trong điều kiện hiện nay.
Tác động lâu dài: Nâng cao nguồn nhân lực và hội nhập quốc tế
Chủ trương này hứa hẹn đem lại những tác động tích cực lâu dài. Toàn bộ học sinh cả nước được tiếp cận cùng một nền tảng tri thức sẽ góp phần nâng cao chất lượng nguồn nhân lực, giảm chênh lệch trình độ giữa các vùng miền. Việc giảm bất bình đẳng giáo dục sẽ giúp thu hẹp khoảng cách phát triển xã hội, một trẻ em miền núi không còn cảm giác “học sau” so với trẻ em đô thị. Về tầm quốc tế, một hệ thống SGK thống nhất, hiện đại sẽ giúp Việt Nam dễ dàng hơn trong việc hội nhập, tham gia các kỳ đánh giá quốc tế như PISA, TIMSS, đồng thời tạo điều kiện để cải thiện chất lượng giáo dục theo chuẩn toàn cầu.
Có thể nói, quyết định của Bộ Chính trị về việc thống nhất một bộ sách giáo khoa toàn quốc là bước ngoặt lớn, thể hiện tầm nhìn chiến lược trong đổi mới căn bản và toàn diện giáo dục. Đây không chỉ là giải pháp khắc phục những bất cập kéo dài từ mô hình nhiều bộ sách, mà còn là hành động nhân văn, bảo đảm công bằng và bình đẳng trong tiếp cận tri thức. Nếu được triển khai minh bạch, bài bản và có sự đồng thuận xã hội, một bộ SGK thống nhất sẽ trở thành nền tảng vững chắc cho sự phát triển giáo dục Việt Nam trong giai đoạn mới, tạo tiền đề đào tạo nên những thế hệ công dân vừa có tri thức đồng đều, vừa đủ bản lĩnh và sáng tạo để hội nhập quốc tế./.
