Chỉ có hơn 1 triệu người tham gia BHXH tự nguyện
Theo nghiên cứu “Tổng quan và phân tích chính sách BHXH VN” của Tổ chức Oxfam tại VN và M.net, hệ thống BHXH ở VN đang từng bước hoàn thiện hướng tới mục tiêu chung là bao phủ an sinh xã hội toàn dân, hướng đến mục tiêu tương đồng với các tiêu chuẩn quốc tế về mở rộng độ bao phủ theo chiều rộng đồng thời gia tăng phúc lợi, cung cấp đầy đủ chế độ hưởng cho người tham gia.
Mặc dù có những tiến bộ về mặt chính sách nhưng về độ bao phủ thì đa phần người lao động phổ thông chưa nằm trong hệ thống an sinh xã hội dù họ cũng đang tham gia lực lượng lao động. Tỷ lệ tham gia BHXH bắt buộc của các chủ cơ sở đã có đăng ký kinh doanh chỉ vào khoảng khoảng 3-17%. Lao động làm việc theo hợp đồng ngắn hạn từ 3 tháng đến dưới 1 năm hoặc dưới 3 tháng thường không được thực hiện chế độ BHXH bắt buộc theo quy định.
Bên cạnh đó, tỷ lệ tham gia BHXH tự nguyện của lao động phi chính thức là chủ cơ sở, lao động tự làm và lao động gia đình rất thấp ngay cả khi họ thu nhập của họ cao hơn chuẩn nghèo. Tính đến cuối năm 2020, số người tham gia BHXH tự nguyện đạt khoảng hơn 1 triệu người, đây là con số rất khiêm tốn so với 35 triệu lao động phi chính thức hiện đang là đối tượng tham gia BHXH tự nguyện theo quy định pháp luật. Điều này cho thấy cần phải có những sự điều chỉnh để chính sách này hấp dẫn và phù hợp với với lao động phi chính thức.
Nghiên cứu chỉ ra một số rào cản về chính sách khiến người lao động đắn đo khi tham gia BHXH, đặc biệt là BHXH tự nguyện như: chế độ hưu trí của BHXH tự nguyện không có nghỉ hưu trước tuổi, nghỉ hưu do suy giảm khả năng lao động; chế độ tử tuất của BHXH tự nguyện không có chế độ tuất hằng tháng mà chỉ có tuất một lần...
Mở rộng các gói bảo hiểm ngắn hạn
Theo bà Nguyễn Thu Giang, Viện trưởng Viện LIGHT, quyền lợi của người tham gia BHXH tự nguyện ít hơn BHXH chính thức, không có các chế độ ngắn hạn khác như chế độ thai sản, ốm đau bệnh tật, tai nạn lao động, bệnh nghề nghiệp. Chính sách BHXH cần được điều chỉnh phù hợp, đáp ứng nhu cầu của người dân, đặc biệt là các nhóm lao động tự do, việc thực thi chính sách cần tạo điều kiện và hiệu quả hơn, truyền thông cần dễ hiểu và đúng đối tượng hơn. Các chính sách này được xây dựng và đánh giá dựa trên 3 tiêu chí chính là diện bao phủ, tính đầy đủ và tính bền vững.
“BHXH là một trụ cột quan trọng trong hệ thống an sinh xã hội VN. Với tỷ lệ bao phủ của bảo BHXH còn thấp, số người tham gia BHXH tự nguyện còn rất ít trong khi nhóm lao động khu vực phi chính thức lại chiếm tỷ trọng lớn trong cơ cấu việc làm, chúng ta cần phải xem xét chính sách BHXH tự nguyện một cách toàn diện hơn”.
Để tăng độ bao phủ của BHXH, các chuyên gia cho rằng cần mở rộng chế độ hưởng thông qua việc triển khai các gói BHXH ngắn hạn, linh hoạt (như ốm đau, thai sản, trợ cấp gia đình) cho người tham gia BHXH tự nguyện. Ông Phạm Quang Tú, Phó giám đốc tổ chức Oxfam tại Việt Nam chia sẻ: “Việt Nam cần phát triển một hệ thống an sinh xã hội đa dạng, đa tầng, hiện đại và tích hợp theo các nguyên tắc phổ quát, bình đẳng, công bằng, chia sẻ, bền vững cho tất cả người lao động. Các định hướng chính sách BHXH cần từng bước bổ sung thêm các chế độ bảo vệ trong BHXH tự nguyện để thu hẹp khoảng cách về chế độ giữa BHXH tự nguyện và BHXH bắt buộc. Trong quá trình sửa đổi bổ sung chính sách, tiếng nói của người lao động cần được các nhà hoạch định chính sách tôn trọng, cân nhắc và áp dụng một cách phù hợp".
Ông Trần Hải Nam, Phó vụ trưởng Vụ BHXH (Bộ LĐ-TB-XH),cho biết dự kiến, dự thảo sửa đổi luật BHXH sẽ được trình Quốc hội vào năm 2023. Một trong số những nội dung sửa đổi luật BHXH đang xây dựng chính là việc sửa đổi chính sách để tăng tính hấp dẫn, thu hút tạo điều kiện để người dân tham gia BHXH tự nguyện thông qua việc tắc mức hỗ trợ từ ngân sách Nhà nước; đồng thời nghiên cứu việc bổ sung các chế độ thai sản, tai nạn lao động…
