Có những khoảnh khắc không thể gọi tên, chúng lặng thầm như giọt mưa đầu mùa, thấm vào lòng đất và hóa thành vĩnh cửu. Không rực rỡ, không phô trương, chỉ lặng lẽ đi vào ký ức như một làn gió thoảng qua tâm khảm, để rồi đọng lại nơi sâu thẳm nhất của trái tim. Đó là những phút giây mà thời gian như khựng lại, nhường chỗ cho ánh mắt biết nói, cho cái bắt tay nghẹn ngào, cho lời chia tay khẽ khàng nhưng chạm đến tận sâu đáy tâm hồn. Và trong truyện ngắn “Những vùng trời khác nhau” của nhà văn Nguyễn Minh Châu, đêm chia tay giữa Lê và Sơn – hai người lính trẻ – chính là một khoảnh khắc như thế.
Giữa màn mưa bụi bảng lảng miền đất Quảng, trong tiếng sấm thăm thẳm vọng về từ dãy Trường Sơn và dòng nước lũ cuồn cuộn tràn qua bãi bờ, hai tâm hồn trẻ tuổi đứng đối diện với ngã rẽ định mệnh. Không phải chỉ là chia tay hai con người, mà là chia đôi một mảnh trời, chia một quãng đời vừa gắn bó. Nhưng dù đi về hai hướng, trái tim họ vẫn mang chung một nhịp đập: Tình đồng đội, tình quê hương, và tình yêu dành cho non sông gấm vóc.
Một bên là Lê – người con trai xứ Nghệ nồng nàn, lặng lẽ như đất đỏ miền Trung. Một bên là Sơn – chàng trai Hà Nội mang vẻ hào hoa, tinh tế của phố cổ nghìn năm. Hai tâm hồn, hai miền trời, tưởng như đối lập, lại hòa quyện trong ngọn lửa của tình đồng đội, thứ tình cảm không cần lời mà bền hơn sắt thép. Nhưng chiến tranh là gã phán xét vô hình, chẳng bao giờ hỏi quê quán trước khi cất lên tiếng gọi. Ba năm cùng nhau nơi trận địa, ngồi trên những chiếc ghế sắt cũ kỹ của khẩu pháo 37 ly, họ đã cùng chia lửa, chia nước, chia cả nỗi nhớ và niềm tin. Tình bạn ấy không sinh ra từ ngôn từ hoa mỹ, mà lớn lên trong gió bụi chiến trường và ánh nhìn không cần nói.
Và rồi, trong một đêm mưa dầm, nơi miền Tây Quảng Bình nức nở tiếng đất trời, họ lặng lẽ chia tay. Sơn ở lại vùng đất Lê từng lớn lên. Lê thì ngược ra Bắc, đến nơi Sơn thuộc từng vòm cây, từng sắc trời. Sự hoán đổi ấy không chỉ là đổi chỗ, mà là sự tiếp nối, sự hóa thân của lý tưởng cao cả: Quê hương của đồng đội cũng chính là quê hương của mình, và vùng trời nào cũng xứng đáng để bảo vệ, để dấn thân, để yêu như yêu chính hơi thở trong lồng ngực.
Với Nguyễn Minh Châu, sự giản dị trong biểu đạt lại chạm đến tầng sâu cảm xúc. Chỉ một câu “Đi nhá!”, một cái bắt tay lặng, ông đã mở ra cả một thế giới nội tâm xao động. Đó là thứ tình cảm không thể đo đếm, chỉ có thể cảm nhận bằng cả tấm lòng. Khi Lê ngồi trên xe pháo, đi qua từng miền quê cầu Bùng, cầu Hổ, Hàm Rồng, Phủ Lý, Nam Định, anh như mang theo trong lòng cả bầu trời kỷ niệm, mang theo Sơn, mang theo một phần máu thịt của chính mình. Những nòng pháo ngẩng cao là biểu tượng cho ý chí kiên cường của những người lính trẻ, mỗi người một vùng trời quê khác nhau nhưng cùng nhắm đến một đích: Giữ gìn trời xanh hòa bình cho đất mẹ Việt Nam.
Chiến tranh đã lùi xa, đất nước đã liền một dải. Nhưng những vết cắt lịch sử chưa bao giờ là dễ quên. Chia cắt Bắc – Nam trong kháng chiến chống Mỹ là vết thương chảy máu, là tiếng nghẹn trong cổ họng bao người, là những ngày Bắc nhớ Nam, Nam vọng Bắc. Nhưng chính từ đau thương ấy, tinh thần đại đoàn kết dân tộc lại bừng sáng như ngọn lửa thiêng.
Lời thơ của Tố Hữu vang vọng như một lời thề thiêng liêng:
“Ta đi tới, không thể gì chia cắt
Mục Nam Quan đến mũi Cà Mau
Trời ta chỉ một trên đầu
Bắc Nam liền một biển
Lòng ta không giới tuyến…”
Giới tuyến dẫu kẻ trên bản đồ cũng không thể chia được lòng người. Tình đất nước là một dòng sông mãi chảy, không gành thác nào có thể ngăn. Tế Hanh từng viết: “Tình Bắc Nam chung chảy một dòng/ Không gành thác nào ngăn cản được!”
Và có những người con nước Việt đã lấy tuổi trẻ làm lửa soi đường, lấy máu làm cột mốc dựng chủ quyền. Họ không ngần ngại hiến dâng tuổi hai mươi cái tuổi rực rỡ nhất cho bình yên hôm nay. Họ không cần ai ghi công, chỉ mong non sông liền dải, trời Việt mãi xanh. “Những dấu chân lùi lại phía sau/ Dấu chân in trên đời chúng tôi những tháng năm trẻ nhất/ Mười tám hai mươi sắc như cỏ/ Dày như cỏ/ Yếu mềm và mãnh liệt như cỏ/… Chúng tôi đã đi không tiếc đời mình (Những tuổi hai mươi làm sao không tiếc)/ Nhưng ai cũng tiếc tuổi hai mươi thì còn chi Tổ quốc?/ Cỏ sắc mà ấm quá, phải không em...”.
Hôm nay, đất nước trong hành trình hội nhập và phát triển, những vạch ngăn hành chính dần được điều chỉnh. Đằng sau những bâng khuâng ấy là một bước chuyển mình tất yếu như Tổng Bí thư Tô Lâm từng nhấn mạnh: “Phải vượt lên khỏi ranh giới tâm lý vùng miền, để mang trong tim một tư duy lớn hơn: Đất nước là quê hương.”
Đó chính là tinh thần “nối vòng tay lớn” mà nhạc sĩ Trịnh Công Sơn từng tha thiết viết:
“Rừng núi giang tay nối lại biển xa
Ta đi vòng tay lớn mãi để nối sơn hà...
Bàn tay ta nắm, nối tròn một vòng Việt Nam”.
Chúng ta, thế hệ hôm nay không cầm súng, nhưng vẫn đứng nơi đầu sóng. Ta giữ vùng trời của trí tuệ, của văn hóa, của lòng nhân ái. Mỗi người là một chiến sĩ mới trong thời bình. Khi ta biết yêu một vùng đất không phải của mình như yêu chính nơi ta sinh ra, thì khi ấy, Tổ quốc không còn bị chia cắt, mà hòa làm một trong trái tim mỗi người.
Vùng trời nào cũng là bầu trời của Tổ quốc. Bởi nơi đó có máu của cha anh, có giọt mồ hôi lấm lưng mẹ, có tiếng ru dìu dịu và giấc mơ tuổi thơ của triệu trái tim Việt. Và như Lê, như Sơn, như hàng triệu người lính năm xưa, chúng ta hôm nay học cách vượt qua biên giới địa lý, để ôm trọn cả giang sơn vào lòng, để yêu đất nước này không theo chiều dài địa danh, mà theo chiều sâu của tâm hồn.
Đất nước hôm nay không còn tiếng bom rơi đạn nổ, nhưng những vết thương của lịch sử vẫn âm thầm rỉ máu trong tâm khảm bao thế hệ. Và chính trong những khoảnh khắc lặng im, những ánh mắt gửi trao, những bước chân lùi lại để người khác bước lên phía trước… ta thấy thấp thoáng hình bóng của những Lê, những Sơn – những người đã chọn yêu Tổ quốc bằng cách âm thầm nhất, can trường nhất. Khi lòng ta đủ rộng để xem vùng trời của người khác như của chính mình, khi ta biết yêu đất nước không bằng lời tuyên thệ mà bằng sự dấn thân thầm lặng mỗi ngày, thì khi ấy, biên giới không còn là đường kẻ, mà trở thành nhịp cầu. Và Tổ quốc trở thành hơi thở, là nỗi nhớ, là khúc ru hằng đêm trong lòng mỗi người con Việt./.
