Trong bối cảnh giá điện ngày càng cao, điện mặt trời mái nhà trở thành lựa chọn phổ biến của nhiều hộ gia đình và doanh nghiệp. Lắp đặt nhanh chóng, chi phí ngày càng hợp lý, ít bảo trì, lại thân thiện với môi trường khiến loại hình này phát triển mạnh. Tuy nhiên, không ít trường hợp sau khi lắp đặt đã bỏ qua bước thông báo, đăng ký với cơ quan quản lý theo quy định. Đây là khoảng trống có thể dẫn đến nhiều hệ lụy nếu không được kiểm soát.
Theo quy định, ngay cả khi hệ thống điện mặt trời chỉ phục vụ nhu cầu tự dùng, không bán điện dư lên lưới thì chủ đầu tư vẫn phải thông báo cho đơn vị điện lực và cơ quan quản lý. Lý do là vì các tấm pin và thiết bị biến tần đều có khả năng tạo ra nguồn điện xoay chiều đưa vào hệ thống. Nếu không có sự giám sát, hệ thống này có thể phát công suất ngược về lưới trong những thời điểm điện tạo ra nhiều hơn nhu cầu tại chỗ. Khi dòng điện ngược xuất hiện, các trạm biến áp và thiết bị bảo vệ của ngành điện sẽ phải gánh thêm tải, dễ dẫn đến quá tải cục bộ, tổn thất năng lượng và làm rối loạn chế độ vận hành lưới.
Một rủi ro khác đến từ chính thiết bị inverter. Đây là bộ phận chuyển đổi điện một chiều từ tấm pin thành điện xoay chiều. Nếu inverter không đạt chuẩn, dòng điện đầu ra không còn dạng hình sin hoàn hảo mà xuất hiện sóng hài. Sóng hài làm nóng thiết bị, gây nhiễu điện từ, giảm tuổi thọ máy móc và ảnh hưởng trực tiếp tới các thiết bị gia dụng trong gia đình. Trong quy chuẩn kỹ thuật, mức biến dạng sóng hài được giới hạn nghiêm ngặt, nhưng trên thực tế, nhiều hộ dân mua inverter giá rẻ, không qua kiểm định. Nếu không có bước thông báo để đơn vị điện lực phối hợp thí nghiệm, nguy cơ này sẽ âm thầm hiện hữu.
Một chuyên gia năng lượng cho rằng khi nhân viên điện lực xử lý sự cố trên đường dây, nếu có một hộ đã lắp điện mặt trời nhưng không khai báo, họ có thể đối mặt nguy hiểm. Dù đã cắt điện lưới, nguồn điện mặt trời vẫn có khả năng phát lên tuyến, gây nguy cơ giật điện và tai nạn lao động. Đây là lý do an toàn quan trọng khiến cơ quan quản lý yêu cầu mọi hệ thống đều phải thông báo.
Ngoài yếu tố kỹ thuật, việc thống kê đầy đủ cũng rất cần thiết cho công tác điều độ. Điện mặt trời là nguồn năng lượng phụ thuộc thời tiết, khi trời nắng thì phát nhiều, khi mưa hoặc ban đêm thì ngừng hoàn toàn. Nếu ngành điện không nắm được số lượng và công suất các hệ thống đang tồn tại, họ sẽ khó tính toán nhu cầu thực tế, dẫn đến thiếu hụt nguồn bù đột ngột và có thể gây mất điện diện rộng.
Một nhà sản xuất thiết bị cho biết, các nước từng để điện mặt trời phát triển tự phát đã phải đối mặt với sự rối loạn khi hàng loạt hộ dân đấu nối lên lưới mà không đăng ký. Chỉ vài năm sau, chính phủ các nước đó buộc phải siết lại bằng quy định chặt chẽ hơn để tránh mất an toàn. Việt Nam hiện mới có hơn 100.000 dự án điện mặt trời mái nhà với tổng công suất khoảng 9.500 MW, con số dự kiến sẽ tăng mạnh trong thời gian tới. Nếu không quản lý ngay từ đầu, nguy cơ rối loạn càng cao.
Về phía người dân, việc thông báo không phải thủ tục phức tạp. Với hệ thống dưới 100 kW, chỉ cần điền mẫu thông tin công suất, địa điểm lắp đặt gửi tới điện lực địa phương. Đối với hệ thống lớn hơn, hồ sơ sẽ có thêm yêu cầu về đấu nối và giám sát. Sau khi xác nhận đã tiếp nhận, hộ gia đình hoàn toàn tự chủ nguồn điện của mình. Như vậy, quy định này không nhằm hạn chế quyền sử dụng năng lượng mà là để đảm bảo an toàn cho chính người dùng và cho cả hệ thống điện quốc gia.
Tự lắp điện mặt trời mái nhà đem lại nhiều lợi ích, nhưng nếu bỏ qua bước thông báo, các rủi ro kỹ thuật và vận hành sẽ khó tránh khỏi. Đăng ký đúng quy định vừa giúp hệ thống hoạt động an toàn, vừa tạo nền tảng cho ngành điện quản lý hiệu quả, hướng tới mục tiêu mở rộng năng lượng sạch bền vững./.
