Nằm lặng lẽ bên dòng sông Cái hiền hòa ở phường Bắc Nha Trang, tỉnh Khánh Hòa, Tháp Bà Ponagar không chỉ là một di tích cổ kính mà còn là trái tim tâm linh của cộng đồng Chăm – Việt suốt bao thế kỷ. Dù đã trải qua biết bao biến thiên lịch sử, nơi đây vẫn là điểm tựa tín ngưỡng linh thiêng, nơi người dân khấn nguyện thần linh, đặc biệt là mẫu Thiên Y A Na Thánh Mẫu – hiện thân của mẹ xứ sở, đấng sinh thành và bảo hộ cho cư dân miền Trung. Đến Tháp Bà, ta không chỉ tham quan, mà cảm thấy mình lắng lại, nhẹ nhàng cúi đầu trước sự linh thiêng, và tự hỏi: Ta đến đây chỉ để ngắm cảnh, hay để tìm lại một phần tâm hồn đã "lạc mất" trong đời sống vội vã. Hằng năm, hàng vạn người dân và du khách thập phương lại về đây, kéo dài sợi dây tâm linh nối liền quá khứ với hiện tại, để tưởng nhớ, để tạ ơn, và để nuôi dưỡng niềm tin về một cuộc sống yên lành, hưng thịnh.
Kiệt tác kiến trúc và kỹ thuật xây dựng Chăm Pa độc đáo
Tháp Bà Ponagar được xây dựng từ khoảng thế kỷ VIII đến thế kỷ XIII – giai đoạn cực thịnh của vương quốc Chăm Pa. Công trình gồm bốn tháp chính, trong đó tháp lớn nhất cao gần 23m, thờ Thiên Y A Na – một kiệt tác thể hiện kỹ thuật xây dựng không dùng vôi vữa nhưng các viên gạch lại liên kết chặt chẽ đến mức thời gian cũng phải nghiêng mình.
Điều làm nên sự kỳ diệu của quần thể này không chỉ là kỹ thuật gạch nung huyền bí mà còn là sự hài hòa giữa kiến trúc và thiên nhiên; những họa tiết trang trí mang đậm dấu ấn văn hóa Ấn Độ giáo, xen lẫn tinh thần bản địa, thể hiện qua hình tượng kala, thần Shiva, tượng vũ nữ apsara uốn lượn mềm mại như vũ điệu gió biển.
Truyền thuyết và vẻ đẹp huyền thoại của Thiên Y A Na Thánh Mẫu.
Không gian của Tháp Bà bao trùm bởi một vẻ linh thiêng thấm đẫm truyền thuyết dân gian. Chuyện kể rằng Thiên Y A Na - Thánh Mẫu sinh ra từ mây ngũ sắc, lớn lên giữa rừng thiêng biển cả, là người dạy dân trồng trọt, dệt vải, dựng làng. Sau khi về trời, người hóa thân thành thần, để lại bao dấu ấn linh thiêng.
Vẻ đẹp của Thánh Mẫu không chỉ gắn liền với vẻ đẹp từ bi, trí tuệ, mà còn đại diện cho người phụ nữ Việt Nam: Dịu dàng, kiên cường, âm thầm nâng đỡ cả một nền văn hóa. Chính vì thế, hình tượng này vượt qua ranh giới tôn giáo, trở thành mẫu tượng tâm linh dân gian, được người dân Việt ở khắp miền Trung tôn thờ.
Dấu ấn lịch sử vẻ vang – chứng tích một nền văn minh Chăm Pa rực rỡ
Tháp Bà Ponagar không chỉ là một công trình kiến trúc hay điểm tín ngưỡng, mà là chứng tích lịch sử sống động của vương quốc Chăm Pa, một nền văn minh từng rực rỡ bên bờ biển Đông. Sau nhiều biến động, người Việt tiếp quản vùng đất này vẫn tiếp nhận, hòa hợp thay vì phá bỏ, đưa tín ngưỡng Thiên Y A Na vào hệ thống thờ Mẫu Việt Nam. Đó là minh chứng sống động cho sự giao thoa, hội nhập, tôn trọng và bảo tồn văn hóa, một bài học lớn về sự bao dung và thích ứng trong tiến trình lịch sử, một tinh thần làm nên sức mạnh dân tộc Việt. Qua bao cuộc chiến tranh, phong hóa thời gian, quần thể vẫn đứng vững, như một biểu tượng kiêu hãnh về bản lĩnh sinh tồn và phát triển của con người Chăm nói riêng, dân tộc Việt nói chung.
Ngày nay, du khách đến Tháp Bà không chỉ để “check-in”, mà còn để hành hương vào miền ký ức dân tộc. Ở đó, giữa tiếng nhạc lễ rền vang, khói hương mờ ảo, ta thấy một Việt Nam vừa cổ kính vừa sống động, vừa linh thiêng vừa rất đời thường. Tháp Bà Ponagar không chỉ là một điểm đến du lịch – đó là hành trình trở về với cội nguồn tinh thần, nơi mỗi bước chân đều có thể nghe thấy tiếng thì thầm của tâm linh, của lịch sử, của những giá trị bất biến qua thời gian.
Ai đã một lần đến nơi đây, đứng dưới bóng tháp cổ, hít hà hương trầm bảng lảng trong không khí, nhìn về dòng sông Cái lặng lẽ trôi… sẽ thấu hiểu: Đất này không chỉ đẹp, mà còn sâu, sâu trong hồn người, sâu trong ký ức dân tộc./.
