Vào sáng mùng 8 tháng Giêng Âm lịch hằng năm tại sân đình làng Thị Cấm (nay thuộc phường Xuân Phương, quận Nam Từ Liêm, Hà Nội) luôn rộn rã tiếng cười nói, cổ vũ khi người dân tấp nập đổ về tham gia hội thi “thổi lửa nấu cơm” độc đáo – một nét đẹp di sản văn hóa phi vật thể đã được Nhà nước ghi nhận từ năm 2021.
Theo truyền thuyết, hồi thời vua Hùng thứ 18 đất nước lâm nguy, khi kẻ ngoại xâm tràn về, vị tướng Phan Tây Nhạc được vua giao trọng trách thống lĩnh quân binh đi đánh giặc. Việc hành quân gấp gáp, nếu binh sĩ không được ăn đúng bữa thì khó có sức đánh giặc, Ông đã sáng tạo ra hình thức thi nấu cơm với phần thưởng hấp dẫn ngay trong quân ngũ, giúp củng cố hậu cần và nâng cao tinh thần chiến đấu.
Sau chiến công vang dội, tướng quân Phan Tây Nhạc cùng phu nhân Hoa Dung về an cư tại mảnh đất Thị Cấm, truyền dạy dân làng những nghề trồng dâu, nuôi tằm, dệt vải – từ đó, vị tướng được nhân dân thờ cúng thành Thành Hoàng của làng.
Mỗi đầu xuân, nhớ về công ơn oai hùng ấy, người dân Thị Cấm lại háo hức tổ chức hội thi nấu cơm. Nổi bật trong chương trình chính là cuộc thi “thổi lửa” – tái hiện lại khung cảnh xưa cũ, nơi mà tài năng và khéo léo của những người dân được thử thách.
Luật thi rất đơn giản theo nghi lễ cổ xưa, sẽ có 4 đội thổi cơm thi, mỗi đội gồm 10 người cùng tranh tài. Ở phần thi kéo lửa, mỗi đội cử ra 4 nam thanh niên tham gia, đội nào khởi đầu có khói và lửa sớm hơn sẽ giành chiến thắng ở phần thi này.
Cuộc thi có 3 phần chính: Kéo lửa, chạy lấy nước và thổi cơm. Trong lúc đó, mỗi đội còn cử người cầm bình đồng chạy nhanh về bờ sông Nhuệ lấy nước, để cùng lúc tham gia phần nấu cơm. Những thành viên còn lại có nhiệm vụ đun sôi nồi nước, cho gạo vào nồi nấu cơm, tất cả chỉ diễn ra trong vòng 30 phút từ phần thổi lửa đến khi dâng cơm.
Để kéo dài thời gian cho cơm được chín đều, các đội sẽ tạo nên những đống tro giống nhau và vùi nồi cơm vào bất kỳ một đống than nào. Đại diện ban giám khảo là các cụ cao niên trong làng sẽ đi chọc từng đống rơm để tìm các nồi cơm.
Sau khi xác nhận các nồi cơm đã chín, ban giám khảo mang cốc cơm xới ra dâng lên Thành Hoàng làng, như lời tri ân công ơn của vị tướng Phan Tây Nhạc.
Hội thi nấu cơm tại làng Thị Cấm không chỉ là dịp sum họp, giao lưu của người dân mà còn là minh chứng sống động cho trí tuệ, sự sáng tạo và tinh thần đoàn kết của dân tộc, lưu giữ những giá trị dân gian và truyền thống quý báu của dân tộc qua bao thế hệ.
