Nguyễn Phúc Hồng Gai (1845 - 1876), là con trai thứ 26 của vua Thiệu Trị, do Tài nhân Trương Thị Vĩnh sinh hạ. Cuộc đời của Nguyễn Phúc Hồng Cai tương đối yên bình vì ra đi ở độ tuổi quá trẻ (31 tuổi), nhưng ít ai ngờ rằng, những người con trai của ông sau này lại lần lượt được sắc phong làm vua: vua Kiến Phúc (Nguyễn Phúc Ưng Đăng), vua Hàm Nghi (Nguyễn Phúc Ưng Lịch) và vua Đồng Khánh (Nguyễn Phúc Ưng Kỷ). Ông đồng thời còn là tổ phụ (ông nội) của vua Khải Định và là tằng tổ phụ (ông cố) của vua Bảo Đại.
Về lý do, theo sử sách ghi lại, vua Tự Đức lúc bấy giờ không có con nên nhận 3 người con nuôi, trong đó có 2 người con trai của Nguyễn Phúc Hồng Gai là Nguyễn Phúc Ưng Kỷ và Nguyễn Phúc Ưng Đăng. Sau khi vua Tự Đức mất, di chúc cho sung Ưng Đăng làm hoàng tử thứ ba, đổi tên là Ưng Hỗ.
Cuối năm 1883, Ưng Hỗ được các quan đại thần tôn lên làm vua, lấy niên hiệu là Kiến Phúc. Khi đó, ông mới 15 tuổi, mọi việc trong triều đều do hai quan phụ chính quyết định. Nhưng chưa đầy một năm sau, Kiến Phúc bị bệnh qua đời.
Người kế nhiệm ông là Ưng Lịch, hay chính là vua Hàm Nghi, lên ngôi vào tháng 8/1884, khi mới 13 tuổi.
Năm 1885, triều đình Huế thất bại trước quân đội Pháp trong trận Kinh thành Huế, vua Hàm Nghi và Tôn Thất Thuyết bỏ ra Quảng Trị. Người Pháp lập Nguyễn Phúc Ưng Kỷ, con trai cả của Hồng Cai lên làm vua, niên hiệu là Đồng Khánh.
Nhắc về gia đình Nguyễn Phúc Hồng Cai, người dân xứ Huế có câu ca: “Một nhà sinh được ba vua. Vua còn, vua mất, vua thua chạy dài”.
