Công nghiệp văn hóa – “mỏ vàng” chưa được khai thác đúng mức
Thời gian qua, từ Trung ương đến địa phương, nhiều chính sách quan trọng về phát triển công nghiệp văn hóa đã được ban hành. Từ Chiến lược phát triển các ngành công nghiệp văn hóa đến năm 2020, tầm nhìn đến 2030 (Quyết định số 1755/QĐ-TTg ngày 08/09/2016 của Thủ tướng Chính phủ: Phê duyệt Chiến lược phát triển các ngành công nghiệp văn hóa Việt Nam đến năm 2020, tầm nhìn đến năm 2030), đến nhiều nghị quyết, đề án, chính sách cụ thể sau đó và mới đây là các đề án gắn văn hóa với kinh tế địa phương - tất cả đều cho thấy tầm nhìn xa, trúng và đúng của Đảng, Nhà nước.
Thế nhưng thực tế triển khai vẫn còn không ít khoảng trống. Nhiều địa phương chưa thực sự nhận thức đầy đủ về giá trị và tiềm năng của ngành công nghiệp văn hóa. Sản phẩm sáng tạo chưa nhiều, chưa đa dạng, mô hình kinh doanh văn hóa còn manh mún. Nhiều nghệ sĩ, doanh nghiệp, đặc biệt là giới trẻ đam mê sáng tạo còn thiếu thông tin, thiếu sự định hướng và hỗ trợ từ chính sách.
Ở đây, vai trò của báo chí là rất quan trọng. Không chỉ “đưa chính sách đến với dân”, báo chí cần giúp người dân - nhất là nông dân, người lao động ở vùng đồng bào dân tộc thiểu số và miền núi, vùng sâu, vùng xa, vùng đặc biệt khó khăn - hiểu rằng văn hóa không chỉ là di sản, là lễ hội, mà còn là cơ hội kinh tế thực sự. Một làng nghề truyền thống có thể trở thành điểm đến du lịch văn hóa. Một nghệ nhân có thể trở thành thương hiệu sáng tạo. Một lễ hội địa phương nếu được tổ chức chuyên nghiệp có thể thu hút du khách, tạo công ăn việc làm cho cộng đồng.
Báo chí phải đi đầu trong đổi mới tư duy văn hóa
Công nghiệp văn hóa là sự kết hợp giữa sáng tạo nghệ thuật và hoạt động sản xuất, kinh doanh. Nó không thể phát triển nếu xã hội còn giữ quan niệm cũ kỹ rằng “văn hóa chỉ để thưởng thức, không để kiếm tiền”. Vì vậy, báo chí cần làm tốt vai trò “truyền lửa”, làm thay đổi nhận thức cộng đồng, từ cán bộ quản lý đến người dân.
Báo chí cần đi sâu phân tích để người đọc hiểu rằng công nghiệp văn hóa không đối lập với văn hóa truyền thống, mà ngược lại - đó chính là cách để bảo tồn, phát huy và làm giàu văn hóa dân tộc trong điều kiện kinh tế thị trường và hội nhập quốc tế. Một vở tuồng, một bộ phim, một bộ trang phục dân tộc - nếu biết cách làm - có thể trở thành sản phẩm hàng hóa mang lại giá trị lớn.
Để làm được điều đó, đội ngũ nhà báo, phóng viên cần chủ động trang bị kiến thức về kinh tế sáng tạo, có tư duy cởi mở, không ngại đổi mới cách làm báo. Thay vì chỉ đưa tin sự kiện, báo chí cần mở rộng nội dung, đi sâu vào gương điển hình, mô hình sáng tạo thành công, cũng như mổ xẻ các rào cản khiến công nghiệp văn hóa chưa bật dậy mạnh mẽ.
Truyền thông chính sách cần đi vào chiều sâu và gắn với thực tiễn
Một thực tế là nhiều chính sách hay nhưng chưa đến được người dân, doanh nghiệp một cách đầy đủ, dễ hiểu. Trong khi đó, báo chí chính là kênh giúp chuyển tải chính sách theo cách gần gũi, dễ tiếp cận, bằng ngôn ngữ dân dã, hình ảnh sống động, gắn với đời sống thực tế.
TS. Lò Giàng Páo, Uỷ viên BCH Uỷ ban Trung ương Mặt trận Tổ quốc Việt Nam, Uỷ viên Hội đồng Tư vấn Dân tộc cho biết: Khi Nhà nước có chương trình hỗ trợ phát triển phim tài liệu, nghệ thuật truyền thống, hoặc trợ giá cho sản phẩm văn hóa phục vụ cộng đồng dân tộc thiểu số, nếu báo chí không vào cuộc, không lan tỏa thông tin thì rất dễ bị “lỗi nhịp”. Doanh nghiệp không biết, nghệ sĩ không hay, người dân không nắm bắt - và chính sách đó sẽ khó “đi vào cuộc sống”.
Theo TS. Lò Giàng Páo, báo chí cần đồng hành cùng chính quyền các cấp để tổ chức tọa đàm, viết bài phân tích chuyên sâu, làm phim phóng sự, bản tin chuyên đề… để chính sách trở thành hành động, ý tưởng trở thành hiện thực. Ngoài ra, cần phát huy các nền tảng số - mạng xã hội, báo chí đa phương tiện, podcast, video… nhằm tiếp cận giới trẻ - lực lượng nòng cốt trong phát triển công nghiệp văn hóa.
Phát triển công nghiệp văn hóa cần sức mạnh của truyền thông quốc gia
Đến nay, nhiều quốc gia trên thế giới đã chứng minh rằng công nghiệp văn hóa không chỉ là ngành kinh tế mà còn là sức mạnh mềm của quốc gia. Hàn Quốc với làn sóng Hallyu, Nhật Bản với anime và thời trang truyền thống, Thái Lan với du lịch văn hóa - tất cả đều gắn chặt với một nền báo chí và truyền thông năng động, sáng tạo và nhạy bén.
Việt Nam có đầy đủ tiềm năng, gồm: kho tàng văn hóa đa dạng, lực lượng sáng tạo trẻ dồi dào, sự quan tâm và đầu tư ngày càng lớn của Nhà nước. Điều còn thiếu là một chiến lược truyền thông mạnh mẽ, đồng bộ - trong đó báo chí là lực lượng đi đầu.
Tăng cường tính chuyên nghiệp và am hiểu văn hóa
Muốn truyền thông hiệu quả về công nghiệp văn hóa, đội ngũ người làm báo cần có kiến thức sâu sắc về văn hóa, kinh tế sáng tạo, hiểu biết xu thế phát triển quốc tế cũng như đặc trưng văn hóa bản địa. Việc đầu tư bồi dưỡng nghiệp vụ chuyên ngành cho phóng viên, biên tập viên văn hóa là yêu cầu cấp thiết.
Bên cạnh đó, cần đẩy mạnh ứng dụng công nghệ số trong sản xuất báo chí, tận dụng sức mạnh của báo chí đa phương tiện, mạng xã hội để lan tỏa thông tin về chính sách và các giá trị văn hóa mới. Báo chí cần đồng hành với các nền tảng truyền thông hiện đại, tạo ra diễn đàn mở để kết nối các chủ thể trong ngành công nghiệp văn hóa.
Phát huy vai trò định hướng, phản biện và đồng hành
Để làm tốt vai trò truyền thông chính sách về công nghiệp văn hóa, báo chí Việt Nam cần đổi mới cách tiếp cận, từ việc chỉ đưa tin chính sách một chiều sang phân tích, lý giải, gắn kết chính sách với đời sống thực tiễn. Cần tăng cường các tuyến bài chuyên sâu, điều tra, phản ánh đa chiều các mô hình sáng tạo, điển hình tiên tiến, cũng như những vướng mắc, bất cập trong quá trình triển khai.
Đặc biệt, báo chí cần đóng vai trò phản biện chính sách một cách xây dựng, trên tinh thần góp ý, hiến kế để hoàn thiện thể chế phát triển công nghiệp văn hóa. Việc lắng nghe tiếng nói từ cơ sở, từ nghệ sĩ, doanh nghiệp sáng tạo, giới trẻ - những chủ thể quan trọng trong hệ sinh thái văn hóa - sẽ giúp các chính sách đi vào cuộc sống một cách thực chất hơn.
Báo chí không đứng ngoài cuộc
Công nghiệp văn hóa là một lĩnh vực mới, khó, nhưng đầy tiềm năng. Muốn đi xa, chúng ta cần một hành trình đồng hành bền bỉ - trong đó báo chí không đứng ngoài cuộc. Báo chí cần làm tốt vai trò truyền thông chính sách, lan tỏa niềm tin, cổ vũ sáng tạo, và là tiếng nói phản biện tích cực để công nghiệp văn hóa Việt Nam thực sự trở thành trụ cột kinh tế, góp phần đưa văn hóa Việt vươn ra thế giới.
Có thể nói, phát triển công nghiệp văn hóa là một nhiệm vụ chiến lược lâu dài, gắn với mục tiêu xây dựng nền văn hóa Việt Nam tiên tiến, đậm đà bản sắc dân tộc. Trong hành trình đó, báo chí cần phát huy vai trò trung tâm trong công tác truyền thông chính sách - không chỉ là “người đưa tin” mà còn là “người truyền cảm hứng”, góp phần hình thành môi trường văn hóa sáng tạo, năng động và hội nhập. Báo chí không đứng ngoài cuộc, mà chính là một trong những lực lượng tham gia kiến tạo nên diện mạo của nền công nghiệp văn hóa Việt Nam trong tương lai.
