Sự ra đời và phát triển của báo chí cách mạng Việt Nam
Ngày 21/6/1925, báo Thanh niên do Lãnh tụ Nguyễn Ái Quốc sáng lập ra số đầu tiên. Cùng với tác phẩm “Đường Kách mệnh”, báo Thanh niên trở thành một trong những công cụ, tài liệu tiếng Việt đầu tiên truyền bá chủ nghĩa Mác-Lênin vào Việt Nam. Với ý nghĩa đó, ngày 5/2/1985, Ban Bí thư Trung ương Đảng Cộng sản Việt Nam đã ra Quyết định số 52-QĐ/TW lấy ngày 21/6 hằng năm là Ngày Báo chí Việt Nam. Năm 2000, theo đề nghị của Hội Nhà báo Việt Nam, Bộ Chính trị Ban Chấp hành Trung ương Đảng ta đã đồng ý gọi Ngày báo chí Việt Nam là Ngày báo chí Cách mạng Việt Nam.
Từ khi ra đời, báo chí cách mạng Việt Nam luôn giương cao ngọn cờ cách mạng, nói lên ý chí, khát vọng của dân tộc Việt Nam và chỉ rõ phương hướng đấu tranh của nhân dân Việt Nam vì độc lập, tự do và chủ nghĩa xã hội. Báo chí Việt Nam đã mở đầu cuộc cách mạng tư tưởng, văn hóa, đưa nền tảng tư tưởng truyền thống văn hóa của dân tộc lên một tầm cao mới. Chủ tịch Hồ Chí Minh là người đào tạo lớp làm báo vô sản đầu tiên của Việt Nam.
Trong kháng chiến chống thực dân Pháp xâm lược, hàng loạt các báo, tạp chí lần lượt ra đời phục vụ tích cực cho công tác xây dựng, chỉnh đốn Đảng, tuyên truyền chủ nghĩa Mác-Lênin và đường lối cách mạng dân quyền của Đảng, kiên quyết chống đế quốc, phong kiến, chuẩn bị điều kiện để đón thời cơ đưa cách mạng tiến lên một cao trào mới. Có nhiều báo, tạp chí đã ra đời ngay trong các nhà tù của đế quốc như: Lao tù tạp chí, Đuốc đưa đường, Đường cách mạng, Con đường chính, Hoả lò Hà Nội, Bôn-sê-vích, Nhà tù Buôn Ma Thuột, Người tù đỏ, Qua tiếng sóng hận, Hòn Cau, Ý kiến chung ở Côn Lôn, Nẻo nhà pha ở nhà tù Quảng Nam...
Theo đó, báo chí cách mạng Việt Nam đã kết hợp đấu tranh chính trị với đấu tranh vũ trang, phục vụ tích cực cho việc xây dựng lực lượng vũ trang tiến tới Tổng khởi nghĩa giành chính quyền – Cách mạng tháng Tám năm 1945.
Dưới chế độ dân chủ nhân dân, báo chí cách mạng đã xuất bản công khai với số lượng lớn. Đặc biệt, báo chí trong nước đã đến với một số Đảng anh em và bạn bè trên thế giới, nhờ đó mà nhân dân thế giới ngày càng hiểu rõ cuộc kháng chiến chính nghĩa của nhân dân ta, đồng tình và ủng hộ sự nghiệp cách mạng của dân tộc Việt Nam.
Ngày 2/6/1950, Hội Nhà báo Việt Nam được thành lập đã đoàn kết rộng rãi các nhà báo trong nước. Tháng 7/1950, Hội Nhà báo Việt Nam gia nhập Tổ chức Quốc tế các nhà báo (OIJ).
Trong thời kỳ kháng chiến chống Mỹ, báo chí cách mạng Việt Nam đã có những bước tiến vượt bậc. Những tờ báo từ kháng chiến chống Pháp được phát triển để phục vụ nhiệm vụ mới. Nhiều cơ quan nghiên cứu khoa học, tuyên truyền, lý luận, tổ chức, kỹ thuật và các tỉnh thành đều xuất bản báo. Một số tờ báo tiếng nước ngoài đã được xuất bản để giới thiệu các vấn đề của Việt Nam với bạn bè quốc tế, góp phần đấu tranh trên mặt trận ngoại giao.
Báo chí cách mạng Việt Nam đã đồng hành cùng dân tộc, góp phần làm nên những thành tựu vĩ đại trong sự nghiệp xây dựng và bảo vệ Tổ quốc. Suốt chiều dài hai cuộc kháng chiến chống Pháp và chống Mỹ, những người làm báo đã vượt lên mọi khó khăn, không quản hy sinh, có mặt trên tất cả các mặt trận để kịp thời phản ánh mọi diễn biến của các cuộc chiến đấu. Hàng nghìn lượt cán bộ, phóng viên báo chí đã sát cánh cùng bộ đội, dân công chiến đấu, phục vụ chiến đấu trên các mặt trận. Hơn 400 nhà báo-liệt sĩ đã anh dũng hy sinh vì độc lập, tự do của Tổ quốc, tô thắm thêm truyền thống vẻ vang của báo chí cách mạng nước nhà.
Báo chí Việt Nam không ngừng phát triển, đồng hành cùng dân tộc
Một thế kỷ đã trôi qua kể từ số báo Thanh niên đầu tiên, qua từng giai đoạn cách mạng, báo chí cách mạng Việt Nam không ngừng phát triển phong phú và đa dạng. Báo chí góp phần nâng cao dân trí, ngăn chặn văn hóa xấu độc vào Việt Nam, đã tổ chức khơi dậy và biến nhiều hoạt động xã hội từ thiện trở thành phong trào thi đua của toàn xã hội.
Hiện nay, báo chí đã đi sâu vào thực tiễn đời sống, phát hiện, phản biện, giới thiệu, cổ vũ các mô hình kinh tế mới, cách làm ăn mới, nhân tố mới, người tốt, việc tốt; thể hiện rõ quan điểm bảo vệ và phát huy bản sắc, truyền thống văn hóa dân tộc, tuyên truyền cổ vũ toàn dân phát huy có chọn lọc nền văn hóa tiên tiến của các nước trên thế giới; góp phần tăng cường bảo vệ nền tảng tư tưởng của Đảng.
Hoạt động của báo chí Việt Nam trong sự nghiệp công nghiệp hóa, hiện đại hoá đất nước, trong quá trình hội nhập quốc tế và cơ chế thị trường, trong thời đại bùng nổ thông tin đang phát triển không ngừng. Đứng trước những yêu cầu mới, báo chí cách mạng Việt Nam luôn kiên định mục tiêu lý tưởng của Đảng Cộng sản Việt Nam, thực hiện tốt chức năng là cơ quan ngôn luận của Đảng, Nhà nước, tổ chức xã hội và là diễn đàn của nhân dân.
Trong công cuộc xây dựng và bảo vệ Tổ quốc Việt Nam xã hội chủ nghĩa, báo chí cách mạng Việt Nam đã thực hiện tốt chức năng là cơ quan ngôn luận của Đảng, Nhà nước, các tổ chức chính trị - xã hội, các đoàn thể quần chúng và là diễn đàn rộng rãi của nhân dân, góp phần kiến tạo bầu không khí dân chủ trong đời sống xã hội.
Thực hiện tốt chức năng tư tưởng, báo chí nước ta đã chủ động, tích cực và có nhiều sáng tạo, góp phần vào việc truyền bá, bảo vệ và phát triển chủ nghĩa Mác - Lê-nin, tư tưởng Hồ Chí Minh, đưa đường lối, quan điểm của Đảng, chính sách, pháp luật của Nhà nước vào cuộc sống; khẳng định những thành tựu to lớn, toàn diện của sự nghiệp đổi mới đất nước do Đảng lãnh đạo trên các lĩnh vực chính trị, kinh tế, văn hóa, xã hội, quốc phòng, an ninh, đối ngoại; góp phần quan trọng vào công tác tổng kết thực tiễn, làm sáng tỏ các vấn đề lý luận về xây dựng chủ nghĩa xã hội và con đường đi lên chủ nghĩa xã hội ở nước ta. Báo chí đã thông tin, tuyên truyền sinh động về nhiều tấm gương “người tốt, việc tốt”, điển hình tiên tiến trong các phong trào thi đua yêu nước; phản ánh trung thực tâm tư, nguyện vọng chính đáng của nhân dân; đồng thời tích cực tham gia đấu tranh phản bác các thông tin, quan điểm sai trái, thù địch. Nhìn chung, báo chí nước ta đã phát huy được vai trò, vị thế trong việc thông tin, tuyên truyền, định hướng dư luận xã hội trước những sự kiện quan trọng, phức tạp và nhạy cảm trong nước và trên thế giới; xử lý tốt mối quan hệ giữa tính định hướng chính trị, tư tưởng và việc đáp ứng nhu cầu thông tin của công chúng.
Trong gần 40 năm đổi mới đất nước, báo chí cách mạng Việt Nam đã thể hiện rõ nét hơn chức năng giám sát, phản biện, giúp Đảng, Nhà nước, các cơ quan, đoàn thể Trung ương và địa phương xây dựng, điều chỉnh, bổ sung nhiều chủ trương, chính sách, cơ chế, quy định pháp lý và triển khai các chương trình, dự án kinh tế - xã hội. Điển hình như: Sắp xếp tổ chức tinh gọn bộ máy các cấp; và việc sáp nhập các tỉnh, thành phố hiện nay. Tiếp tục thể hiện rõ nét tính chiến đấu, tiên phong trong việc đấu tranh chống, tham nhũng, tiêu cực; báo chí cách mạng Việt Nam đã góp phần củng cố niềm tin của nhân dân đối với Đảng, Nhà nước và chế độ xã hội chủ nghĩa.
Cùng với việc nâng cao dân trí, đáp ứng nhu cầu thông tin, giải trí của nhân dân, báo chí cách mạng Việt Nam có tác động tích cực trong việc giáo dục lý tưởng, đạo đức, lối sống, xây dựng văn hóa, con người Việt Nam, góp phần bảo vệ và xây dựng nền văn hóa Việt Nam tiên tiến, đậm đà bản sắc dân tộc. Nhiều cơ quan báo chí có sáng kiến tổ chức các hoạt động xã hội, từ thiện, nhân đạo, tích cực tham gia phong trào “đền ơn, đáp nghĩa”, giúp đỡ đồng bào vùng lũ lụt, tặng học bổng cho học sinh nghèo vượt khó...
Trước những diễn biến phức tạp của tình hình khu vực và thế giới hiện nay, báo chí cách mạng Việt Nam đã đi đầu trong công tác thông tin, tuyên truyền, khẳng định cơ sở pháp lý, bằng chứng lịch sử về chủ quyền, quyền chủ quyền, quyền tài phán và các lợi ích chính đáng của Việt Nam đối với các vùng biển, đảo của Việt Nam; phê phán, phản đối hành động sai trái, phi pháp của các thế lực thù địch, phản động chống phá; khơi dậy lòng yêu nước, ý thức chủ quyền lãnh thổ, lợi ích chính đáng của dân tộc; khẳng định chủ trương của Đảng và Nhà nước ta giải quyết các vấn đề tranh chấp lãnh thổ, biển, đảo bằng biện pháp hòa bình, trên cơ sở luật pháp quốc tế; quyết tâm bảo vệ toàn vẹn chủ quyền lãnh thổ thiêng liêng của Tổ quốc gắn với giữ gìn môi trường hòa bình, ổn định để xây dựng và phát triển đất nước.
Công tác thông tin, tuyên truyền đối ngoại trên mặt trận báo chí cũng được chú trọng, góp phần nâng cao vị thế, hình ảnh đất nước, con người Việt Nam trên trường quốc tế; củng cố, mở rộng quan hệ của Việt Nam với các nước và tổ chức quốc tế, thúc đẩy hội nhập quốc tế, thu hút đầu tư và du khách nước ngoài đến với Việt Nam; tăng cường gắn kết, vận động cộng đồng người Việt Nam ở nước ngoài đóng góp vào công cuộc xây dựng, phát triển đất nước. Nhiều cơ quan báo chí đã phát huy tốt ưu thế của các ấn phẩm, chương trình bằng tiếng nước ngoài; đồng thời, đưa thông tin lên in-tơ-nét để phục vụ đối tượng khán giả là người Việt Nam ở nước ngoài, người nước ngoài ở Việt Nam. Nội dung tuyên truyền bám sát sự chỉ đạo, định hướng của Đảng, đáp ứng yêu cầu nhiệm vụ thông tin đối ngoại trong tình hình mới. Chủ động, tích cực hội nhập với báo chí thế giới trên cơ sở giữ vững bản sắc dân tộc và những nguyên tắc cơ bản của nền báo chí cách mạng, Hội Nhà báo Việt Nam đã trở thành thành viên của Tổ chức quốc tế các nhà báo (OIJ), Liên đoàn báo chí ASEAN (CAJ); Đài Tiếng nói Việt Nam, Đài Truyền hình Việt Nam mở rộng phạm vi phủ sóng phát thanh, truyền hình ra nhiều khu vực trên thế giới. Thông tấn xã Việt Nam, báo Nhân Dân và một số báo, đài đã mở văn phòng đại diện, cử phóng viên thường trú hoặc lưu động ở các địa bàn quan trọng, tham gia phản ánh các sự kiện chính trị, kinh tế, xã hội của khu vực và thế giới.
Tuy nhiên, hoạt động báo chí trong thời gian qua còn tồn tại một số hạn chế, yếu kém, trong đó có những hạn chế chậm được khắc phục, tạo nên những bức xúc trong dư luận xã hội, ảnh hưởng đến uy tín của giới báo chí. Đó là xu hướng xa rời tôn chỉ, mục đích, đối tượng phục vụ; không ít ấn phẩm phụ của báo in, báo điện tử và chuyên trang của báo điện tử đăng tải nhiều thông tin tiêu cực, giật gân, câu khách, gây phản cảm trong công chúng; không chú trọng phản ánh các thành tựu kinh tế - xã hội của đất nước.
Một số cơ quan báo chí đăng, phát các thông tin nhạy cảm tác động tiêu cực đến dư luận xã hội, làm phương hại đến lợi ích đất nước. Không ít cơ quan báo chí tiếp nhận thông tin, đơn, thư khiếu nại, tố cáo hoặc khai thác thông tin từ truyền thông xã hội nhưng bỏ qua khâu thẩm định, xác minh dẫn đến thông tin sai sự thật, ảnh hưởng tiêu cực đến uy tín tổ chức, danh dự cá nhân. Nhiều bài viết trên các trang báo, thông tin điện tử chỉ tập trung phản ánh những tiêu cực, mặt trái xã hội ở mức độ đưa tin, không thể hiện quan điểm phê phán, đấu tranh. Hoạt động liên kết trong truyền thông có xu hướng gia tăng, nhưng chỉ tập trung vào những nội dung mang tính thương mại; không ít chương trình có hình ảnh phản cảm; cách tiếp cận vấn đề, sự kiện chưa phù hợp, thiếu tính nhân văn và sức thuyết phục, sai sự thật, gây bức xúc trong xã hội. Những vi phạm về quảng cáo, vi phạm pháp luật về sở hữu trí tuệ trong lĩnh vực báo chí có xu hướng gia tăng, nhất là đối với báo điện tử, báo hình...
Những hạn chế, khuyết điểm trên là do sự vận động, phát triển nhanh chóng của đời sống chính trị, kinh tế, văn hóa, xã hội; quá trình toàn cầu hóa thông tin; sự phát triển của các phương tiện truyền thông trên môi trường mạng xã hội, dẫn đến những thay đổi to lớn của đời sống xã hội, truyền thông, làm cho công tác lãnh đạo, quản lý báo chí gặp nhiều khó khăn. Công tác chỉ đạo, quản lý, quy hoạch báo chí, xây dựng đội ngũ cán bộ báo chí còn nhiều hạn chế, yếu kém. Cơ chế, chính sách, hệ thống văn bản pháp luật còn thiếu và bất cập; một số nội dung của Luật Báo chí không còn phù hợp với thực tiễn, trong khi đó còn một bộ phận lãnh đạo cơ quan báo chí chưa chấp hành nghiêm kỷ luật thông tin.
Do chạy theo lợi nhuận, không ít cơ quan báo chí thực hiện liên kết nhưng không quản lý tốt nội dung thông tin, vi phạm quy định của pháp luật, ảnh hưởng không tốt đến chất lượng nội dung thông tin. Nhiều cơ quan chủ quản thiếu kiên quyết trong xử lý vi phạm của các đơn vị báo chí thuộc quyền quản lý. Một bộ phận cán bộ, phóng viên, biên tập viên hạn chế về năng lực chuyên môn, tư duy chính trị, thiếu tinh thần trách nhiệm nên không nghiêm túc trong việc quán triệt, tuân thủ sự chỉ đạo của các cơ quan có thẩm quyền; thậm chí có người phai nhạt lý tưởng dẫn đến suy thoái về tư tưởng chính trị và đạo đức nghề nghiệp của người làm báo.
Bước vào kỷ nguyên mới - kỷ nguyên phát triển đất nước phồn vinh, báo chí cách mạng Việt Nam cần giữ vững và phát huy hơn nữa bản chất cách mạng, là công cụ tư tưởng, văn hóa của Đảng, là một bộ phận của sự nghiệp cách mạng do Đảng lãnh đạo. Báo chí hoạt động theo định hướng của Đảng, tích cực tham gia bảo vệ nền tảng tư tưởng của Đảng và con đường đi lên chủ nghĩa xã hội của nhân dân ta; phát huy tính tiên phong của báo chí trong việc tập hợp, đoàn kết, cổ vũ các tầng lớp nhân dân tích cực tiến hành thắng lợi sự nghiệp công nghiệp hóa, hiện đại hóa đất nước, phát triển kinh tế tri thức và hội nhập quốc tế.
Yêu cầu khách quan đó đòi hỏi công tác báo chí phải hướng vào mục tiêu giữ vững ổn định chính trị, xã hội, tiếp tục sự nghiệp đổi mới, từng bước xây dựng hệ giá trị của con người mới, lối sống mới, làm cho những nguyên lý cách mạng và khoa học của chủ nghĩa Mác - Lê-nin, tư tưởng Hồ Chí Minh giữ vị trí chủ đạo trong đời sống tinh thần xã hội. Đứng trước những yêu cầu mới của sự nghiệp cách mạng, báo chí nước ta cần kiên định mục tiêu, lý tưởng của Đảng, thực hiện tốt chức năng báo chí là cơ quan ngôn luận của Đảng, Nhà nước, tổ chức chính trị - xã hội, tổ chức xã hội, tổ chức nghề nghiệp, là diễn đàn rộng rãi của nhân dân. Do vậy, thời gian tới, công tác báo chí cần tập trung thực hiện tốt mấy định hướng sau:
Thứ nhất, nâng cao nhận thức về vai trò, chức năng, nhiệm vụ của báo chí cách mạng trong những người làm công tác báo chí và toàn xã hội. Nền báo chí cách mạng do Chủ tịch Hồ Chí Minh sáng lập là bộ phận của công tác tư tưởng, văn hóa của Đảng, có sứ mệnh cao cả cùng toàn Đảng, toàn dân thực hiện thành công sự nghiệp xây dựng và bảo vệ Tổ quốc Việt Nam xã hội chủ nghĩa. Việc quán triệt, nâng cao nhận thức về vai trò, chức năng, nhiệm vụ của báo chí cách mạng giúp những người làm báo vững vàng trước mọi thử thách, nâng cao trách nhiệm chính trị của người làm báo trước Đảng và nhân dân.
Thứ hai, đẩy mạnh công tác thông tin, tuyên truyền trên báo chí việc thực hiện thắng lợi Nghị quyết Đại hội XIII của Đảng; hướng tới Đại hội Đảng các cấp và Đại hội XIV của Đảng; tập trung thông tin, tuyên truyền các nhiệm vụ phát triển kinh tế, văn hóa, xã hội, bảo vệ môi trường, cải thiện đời sống nhân dân; đẩy mạnh cải cách hành chính, phòng, chống tham nhũng, tiêu cực; tăng cường quốc phòng, an ninh, giữ vững độc lập, chủ quyền lãnh thổ quốc gia, bảo đảm an ninh chính trị và trật tự an toàn xã hội; mở rộng hoạt động đối ngoại và hội nhập quốc tế; phát huy tốt vai trò là diễn đàn phản ánh, thảo luận và đề xuất, kiến nghị với Đảng, Nhà nước các biện pháp giải quyết những vấn đề kinh tế - xã hội của đất nước.
Thứ ba, chủ động, tích cực tham gia đấu tranh chống “diễn biến hòa bình” trên lĩnh vực tư tưởng, văn hóa, lý luận; đấu tranh phản bác những thông tin, luận điệu sai trái của các thế lực thù địch, đối tượng cơ hội chính trị chống phá Đảng, Nhà nước; bảo vệ nền tảng tư tưởng của Đảng và sự nghiệp đổi mới của nhân dân ta. Báo chí cần tỉnh táo, thận trọng trong xử lý thông tin, có sự nhạy cảm chính trị tốt trước những thông tin xấu, độc, tác động tiêu cực đến nhận thức và dư luận xã hội.
Thứ tư, tiếp tục khẳng định vị thế, chiếm lĩnh được công chúng và giữ vững được vai trò, chức năng định hướng dư luận trong môi tường mạng xã hội và các phương tiện truyền thông khác trên in-tơ-nét đã, đang và sẽ còn phát triển rất mạnh mẽ, tác động lớn đến xã hội và cạnh tranh với báo chí cả về thông tin, tài chính, nhân lực, công chúng. Báo chí cần phải thường xuyên đổi mới, nâng cao chất lượng, sức hấp dẫn, hiệu quả thông tin; xử lý tốt mối quan hệ giữa việc đáp ứng yêu cầu thông tin ngày càng cao của công chúng với bảo đảm định hướng chính trị, tư tưởng của nội dung thông tin. Do đó, các cơ quan báo chí và những người làm báo phải nỗ lực, cố gắng, không ngừng đổi mới cả về phương thức quản lý và tác nghiệp báo chí để đưa đến công chúng những thông tin chuẩn xác, nhanh, sinh động, hấp dẫn.
Thứ năm, trên cơ sở thực hiện Thông báo kết luận của Bộ Chính trị về thực hiện Đề án quy hoạch báo chí toàn quốc đến năm 2025, tầm nhìn những năm tiếp theo và các văn bản quy định của Chính phủ về quy hoạch hệ thống báo chí toàn quốc, các cơ quan báo chí cần chủ động rà soát lại chức năng, nhiệm vụ, sản phẩm báo chí, khẩn trương xây dựng kế hoạch đổi mới, sắp xếp lại các cơ quan báo chí, sản phẩm báo chí theo hướng hợp lý, tinh gọn, thiết thực và hiệu quả, để báo chí thực sự là tiếng nói của Đảng, Nhà nước, các đoàn thể chính trị - xã hội, tổ chức xã hội, tổ chức nghề nghiệp, là diễn đàn tin cậy của nhân dân.
