Thời gian qua, người dân xã Tam Thái (huyện Phú Ninh, Quảng Nam) phát hiện một lượng lớn nước mắm và nước chấm bị vứt trong bụi rậm ven đường. Những chai nhựa vẫn còn nguyên tem nhãn, trong đó nổi bật là các sản phẩm mang thương hiệu “Kapok”, “Chắt cá cơm”, “Cá cơm vàng”, “Thơm ngon tinh khiết” – đều ghi rõ nơi sản xuất tại tỉnh Thanh Hóa. Hiện trường không chỉ là cảnh tượng lộn xộn, gây ô nhiễm môi trường, mà còn là cú sốc truyền thông, đặc biệt đối với các doanh nghiệp đang nỗ lực bảo vệ giá trị của nước mắm truyền thống Việt Nam.
Ngay sau đó, các cơ quan chức năng của hai tỉnh Thanh Hóa và Quảng Nam đồng loạt vào cuộc. Kết quả kiểm tra xác định, các sản phẩm bị vứt bỏ do Công ty Cổ phần chế biến thủy sản Thanh Hóa sản xuất, đơn vị đặt nhà máy tại xã Hòa Lộc, huyện Hậu Lộc. Giám đốc công ty, ông Lê Hùng Quang, cho biết đây là lô hàng sản xuất từ năm 2023, theo công thức thử nghiệm “hương vị miền Nam”, được gửi vào Quảng Nam thông qua một đối tác phân phối là cơ sở Phương Nhi.
Theo lời ông Quang, đến đầu năm 2024, do hàng bán chậm, phía đại lý đề nghị trả lại một phần và đã được công ty hoàn tiền khoảng 20 triệu đồng. Tuy nhiên, phần hàng còn lại phía công ty không nhận được thông tin cụ thể, cũng không được thông báo đang tồn kho. Chỉ đến khi báo chí phản ánh sự việc nước mắm bị vứt bỏ ở Quảng Nam, ông Quang mới biết vẫn còn hàng chưa thu hồi, và dù đã nhiều lần liên hệ với đại lý, ông không nhận được phản hồi.
Từ phía cơ quan chức năng, bước đầu nhận định vụ việc không xuất phát từ hành vi cố ý của nhà sản xuất. Khả năng cao là do đại lý phân phối không tiêu thụ được sản phẩm, hàng đã hết hạn nên tự ý xử lý bằng cách đổ bỏ không đúng quy định. Tuy nhiên, việc xác định chính xác trách nhiệm từng bên – nhà sản xuất, đại lý, và cả cơ quan giám sát – vẫn đang được điều tra làm rõ.
Vấn đề đặt ra là: Khi sản phẩm hết hạn, bị loại khỏi kệ hàng, thì ai có trách nhiệm xử lý? Theo quy định hiện hành, nhà phân phối – nếu là đơn vị giữ hàng – có nghĩa vụ thu hồi và xử lý sản phẩm theo đúng quy trình bảo vệ môi trường. Ngược lại, nếu nhà sản xuất chưa chuyển giao toàn quyền sở hữu, hoặc có điều khoản ràng buộc trong hợp đồng về việc thu hồi, thì công ty mẹ vẫn phải chịu trách nhiệm pháp lý cuối cùng.
Trong vụ việc này, hợp đồng giữa Công ty CP chế biến thủy sản Thanh Hóa và đại lý Phương Nhi là một điểm mù pháp lý. Không có thông tin rõ ràng về điều khoản xử lý hàng hóa tồn đọng hoặc hết hạn. Phía công ty chỉ nhận lại một phần hàng và hoàn trả tiền, trong khi phần còn lại bị bỏ mặc cho đại lý tự quyết. Khoảng trống trong việc giám sát quy trình hậu phân phối chính là nguyên nhân khiến vụ việc trở nên khó xử lý và để lại hậu quả nghiêm trọng.
Ở một khía cạnh khác, hành vi đổ bỏ sản phẩm thực phẩm hết hạn ra môi trường mà không thông báo, không phân loại và không qua đơn vị có chức năng xử lý rõ ràng là vi phạm quy định về bảo vệ môi trường và an toàn thực phẩm. Dù lỗi trực tiếp chưa được xác định, sự việc đã làm tổn hại đáng kể đến hình ảnh của nước mắm truyền thống – một sản phẩm gắn với văn hóa ẩm thực Việt Nam – và ảnh hưởng tiêu cực đến uy tín của các cơ sở sản xuất tại Thanh Hóa nói riêng.
Không thể phủ nhận sự xót xa từ phía người làm ra sản phẩm. Giám đốc công ty, ông Lê Hùng Quang, đã chia sẻ đầy cảm xúc khi thấy hình ảnh chai nước mắm của mình bị vứt bỏ trong bụi rậm. Nhưng sự xót xa thôi là chưa đủ. Trong một thị trường cạnh tranh khốc liệt, nhất là với sản phẩm liên quan trực tiếp đến sức khỏe người tiêu dùng, mọi mắt xích trong chuỗi giá trị – từ sản xuất đến phân phối và xử lý sau bán hàng – đều phải có quy trình rõ ràng, có giám sát và có ràng buộc pháp lý.
Vụ việc nước mắm Kapok bị đổ bỏ không chỉ là một câu chuyện về hàng tồn kho, mà là một lời cảnh báo cho toàn ngành sản xuất thực phẩm truyền thống: không thể chỉ lo đầu ra mà bỏ quên hậu kiểm. Hàng hóa khi đưa ra thị trường không chỉ mang giá trị thương mại mà còn là trách nhiệm thương hiệu. Và khi thương hiệu bị đổ xuống đường cùng những chai nước mắm hết hạn, không chỉ một doanh nghiệp phải trả giá. Cả ngành, cả địa phương, và cả niềm tin của người tiêu dùng cũng bị tổn thương.
Vì vậy, đã đến lúc ngành thực phẩm, đặc biệt là thực phẩm truyền thống, cần đặt ra một quy chuẩn xử lý hàng hết hạn thống nhất, có sự phối hợp giữa doanh nghiệp, đại lý và cơ quan giám sát. Để không còn những câu hỏi đau đáu kiểu như: Ai vứt chai nước mắm xuống bụi rậm? Và ai sẽ đứng ra gánh lại niềm tin đã mất?
