Sau chiến thắng Điện Biên Phủ và Hiệp định Giơ-ne-vơ được ký kết, nước ta tạm thời bị chia làm 2 miền Nam - Bắc. Trước yêu cầu của nhiệm vụ bảo vệ miền Bắc xã hội chủ nghĩa, ngày 19/11/1958 Bộ Chính trị Ban Chấp hành Trung ương Đảng (khóa II) đã ra Nghị quyết số 58-NQ/TW về việc tổ chức “Xây dựng lực lượng Cảnh vệ Nội địa và Biên phòng”. Thực hiện Nghị quyết của Bộ Chính trị, ngày 03/3/1959, Thủ tướng Chính phủ đã ký Nghị định số 100/TTg hợp nhất các đơn vị công an, bộ đội làm nhiệm vụ trên các tuyến biên giới, bờ biển, giới tuyến và bảo vệ các mục tiêu nội địa thành một lực lượng có tổ chức thống nhất, chặt chẽ từ Trung ương đến cơ sở, lấy tên gọi là Công an nhân dân vũ trang (CANDVT).
Ngay sau ngày thành lập, CANDVT đã chủ động triển khai nhiệm vụ bảo vệ biên giới, bờ biển miền Bắc, giới tuyến quân sự tạm thời và các mục tiêu quan trọng trong nội địa của 33 khu, tỉnh, thành miền Bắc và Thủ đô Hà Nội. Ở các địa bàn vùng sâu, vùng cao biên giới, thời tiết khắc nghiệt, giao thông khó khăn, công tác đảm bảo còn nhiều thiếu thốn, cán bộ chiến sĩ đã phát huy tinh thần chủ động, tự lực cánh sinh để xây dựng đồn trạm, vượt rừng tìm bà con về lập bản, dựng nhà, tiến hành công tác vận động quần chúng, vận động Nhân dân định canh, định cư, xây dựng cơ sở chính trị... trên biên giới.
CANDVT đã phối hợp chặt chẽ với các lực lượng và chính quyền địa phương tiến hành tiễu phỉ, trừ gian và phá tan âm mưu gây bạo loạn ở các địa phương, kêu gọi hàng nghìn tên phỉ ra đầu thú trở về sinh sống với gia đình, bóc gỡ hàng trăm tổ chức phản động đội lốt tôn giáo trên tuyến biển. Đồng thời đập tan âm mưu dùng gián điệp, biệt kích phá hoại miền Bắc của kẻ thù, truy bắt và tiêu diệt trên 100 toán gián điệp biệt kích với gần 2.000 tên, thu nhiều vũ khí, điện đài. Trên giới tuyến quân sự tạm thời dọc 102 km từ Cửa Tùng đến Cù Bai, 11 đồn CANDVT đóng giữ đã bảo vệ giới tuyến vẹn toàn, nhiều lần làm thất bại âm mưu và hành động phá hoại của Mỹ - Ngụy, củng cố niềm tin cho đồng bào bờ Nam Bến Hải.
Trong khu vực nội địa, các đơn vị CANDVT đã giải quyết, xử lý xuất sắc nhiều tình huống nguy hiểm, quản lý và theo dõi, bắt giữ hơn 305.000 tên gián điệp, chỉ điểm của địch cài cắm lại, đảm bảo an toàn tuyệt đối cho các cơ quan Trung ương, các chuyến công tác của lãnh đạo Đảng, Nhà nước. Cán bộ, chiến sĩ CANDVT đã góp phần không nhỏ trong cuộc đấu tranh chống phá hoại miền Bắc, dũng cảm dùng súng bộ binh trực tiếp bắn rơi 219 máy bay Mỹ, phối hợp với các lực lượng bắn rơi 225 chiếc, lăn lộn trong bom đạn cứu dân, cứu tài sản của Nhà nước, tháo gỡ bom mìn, thủy lôi của địch, giữ vững an ninh trật tự trên biển, nơi cửa sông, cửa lạch và các bến cảng...
Trên chiến trường miền Nam, sự chiến đấu anh dũng của hơn 5.000 cán bộ, chiến sĩ CANDVT miền Bắc chi viện đã tạo thêm sức mạnh cho quân dân miền Nam. Các chiến sĩ an ninh vũ trang đã sát cánh với các lực lượng vũ trang khác chiến đấu giải phóng Tây Nguyên, Huế, Đà Nẵng, Nha Trang, Sài Gòn… nhanh chóng tiếp quản các vùng giải phóng, giữ gìn an ninh trật tự, ổn định đời sống xã hội, tuyên truyền cho Nhân dân hiểu rõ và tin tưởng vào cách mạng.
Sau năm 1975, đất nước thống nhất, CANDVT nhanh chóng tổ chức triển khai lực lượng trên cả nước, hình thành một hệ thống bảo vệ biên giới thống nhất; phối hợp với Công an, Quân đội và Nhân dân cả nước quyết tâm đấu tranh chống kế hoạch “hậu chiến”, truy quét tàn quân FULRO, chống vượt biên, vượt biển trái phép, bóc gỡ cơ sở ngầm của địch, củng cố hệ thống chính trị cơ sở mới thành lập ở các tỉnh biên giới phía Nam[1].
Vết thương sau hai cuộc kháng chiến chống Thực dân Pháp và Đế Quốc Mĩ còn chưa nguôi thì tiếng súng lại vang lên trên bầu trời biên giới. Các đồn Biên phòng lại trực tiếp chống “chiến tranh phá hoại nhiều mặt” của kẻ thù, chiến đấu bảo vệ biên giới Tây Nam (1975-1979) và biên giới phía Bắc (1979-1989) giữ vững chủ quyền lãnh thổ, an ninh biên giới quốc gia. Cán bộ, chiến sĩ CANDVT luôn nêu cao ý chí “kiên quyết dũng cảm trước kẻ thù, tận tụy với Nhân dân” phối hợp tác chiến với các lực lượng vũ trang tấn công tiêu diệt, ngăn chặn quân xâm lược, bảo vệ biên giới, bảo vệ tính mạng, tài sản của Nhân dân. Thực hiện chủ trương của Đảng “giúp bạn là tự giúp mình”, Bộ Tư lệnh CANDVT đã điều 9 trung đoàn sang chiến đấu và giúp đỡ Nhân dân Campuchia lật đổ chế độ diệt chủng Khơme đỏ, xây dựng cuộc sống mới. Vào thời điểm này, cuộc chiến đấu bảo vệ biên giới phía Bắc của lực lượng CANDVT cũng là bản hùng ca bất diệt về sự dũng cảm của những chiến sĩ quân hàm xanh quyết tâm giữ từng tấc đất thiêng liêng của Tổ quốc.
Sau hai cuộc chiến tranh bảo vệ biên giới, trước yêu cầu nhiệm vụ bảo vệ Tổ quốc trong tình hình mới, ngày 10/10/1979, Bộ Chính trị đã ra nghị quyết số 22-NQ/TW chuyển giao nhiệm vụ và lực lượng CANDVT từ Bộ Nội vụ sang Bộ Quốc phòng đổi tên thành “Bộ đội Biên phòng”. Lực lượng BĐBP luôn giữ vững và phát huy truyền thống anh hùng đã được xây đắp bằng xương máu và sự cống hiến của các thế hệ cán bộ, chiến sĩ trong khói lửa chiến tranh, tiếp tục trọng trách bảo vệ biên giới Tổ quốc trong giai đoạn mới.
Quán triệt sâu sắc quan điểm của Đảng Cộng sản Việt Nam trong Nghị quyết số 11-NQ/TW ngày 08/8/1995 của Bộ Chính trị (khóa VII) về “Xây dựng Bộ đội Biên phòng trong tình hình mới”, Nghị quyết số 33-NQ/TW ngày 28/9/2018 về “Chiến lược bảo vệ biên giới quốc gia”, Bộ Tư lệnh BĐBP đã tham mưu cho Bộ Quốc phòng trình Quốc hội và Chính phủ ban hành những văn bản pháp luật hết sức quan trọng như: Pháp lệnh BĐBP, Luật biên giới quốc gia, Luật Biên phòng Việt Nam và các văn bản qui định chi tiết… Như vậy, với sự quan tâm sâu sắc của Đảng, Nhà nước và của toàn dân, lực lượng BĐBP đã có những cơ sở chính trị, pháp lý cơ bản, quan trọng để tiến hành các hoạt động quản lý, bảo vệ biên giới và thực thi nhiệm vụ, công tác Biên phòng trong tình hình mới.
Trải qua 64 năm xây dựng, chiến đấu và trưởng thành (03/3/1959-03/3/2023), dưới sự lãnh đạo của Đảng, Nhà nước, Quân ủy Trung ương và Bộ Quốc phòng, sự đồng lòng ủng hộ, yêu mến của Nhân dân, lực lượng BĐBP đã vượt qua bao khó khăn, gian khổ, hoàn thành tốt nhiệm vụ trong từng giai đoạn lịch sử và xây đắp nên truyền thống vẻ vang của mình. Đó là giá trị tinh thần to lớn, tiếp thêm sức mạnh cho lớp lớp cán bộ chiến sĩ hôm nay vững vàng kiên định nơi tuyến đầu Tổ quốc, cùng chính quyền, lực lượng vũ trang và Nhân dân biên giới làm thất bại mọi âm mưu, thủ đoạn của địch, góp phần quan trọng trong sự nghiệp xây dựng, quản lý, bảo vệ chủ quyền lãnh thổ và an ninh biên giới quốc gia.
