Đồn Biên phòng Pò Hèn (phiên hiệu cũ là Đồn Biên phòng 209) được thành lập năm 1959, phụ trách đoạn biên giới Việt - Trung qua hai xã Pò Hèn và Thán Phún thuộc xã Hải Sơn, TP Móng Cái, tỉnh Quảng Ninh. Trong cuộc chiến đấu bảo vệ biên giới phía Bắc, sáng 17-2-1979, quân Trung Quốc có pháo và xe tăng yểm trợ, hình thành thế bao vây nhiều vòng, tấn công vào đồn.
Ảnh: minh họa
Nỗi nhớ khôn nguôi
Tháng 2 ở miền biên viễn, trời khá lạnh kèm theo những cơn mưa nặng hạt. Nhiều đoàn người từ khắp nơi vẫn về đây thắp những nén hương để tưởng nhớ, tri ân các chiến sĩ đã anh dũng hy sinh trong cuộc chiến bảo vệ biên giới. Những đôi mắt đỏ hoe khi trở lại nơi mà các đồng đội, người chồng, người cha, người thân… của họ đã ngã xuống trong một trận chiến không cân sức.
Ðài Tưởng niệm liệt sĩ Pò Hèn ốp đá trắng sừng sững với hình tượng 3 bàn tay chụm vào nhau, tượng trưng cho 3 dân tộc: Kinh, Dao, Sán Chỉ sinh sống nơi đây, thể hiện khí phách kiên trung của lớp lớp chiến sĩ nơi biên cương Đông Bắc.
Hai bên đài tưởng niệm là 2 nhà bia bằng đá xanh nguyên khối, khắc tên 86 liệt sĩ đã hy sinh vào ngày 17-2-1979, trong đó có 45 cán bộ, chiến sĩ Ðồn Biên phòng 209 và công nhân Lâm trường Hải Sơn, nhân viên thương nghiệp cụm Pò Hèn.
Một người đàn ông tóc bạc trắng, gò má nhăn nheo đang ngân nga câu hát: "Ai về núi Pò Hèn/Theo đường Nam Thán Phún thân quen/Nhớ mãi cái tên đã trở nên bất tử/Em là hoa đua nở giữa mùa xuân chiến công…". Đó là cựu chiến binh Hoàng Như Lý - nguyên trinh sát Đồn Biên phòng 209, một trong số ít người sống sót trong trận chiến bảo vệ đồn ngày 17-2 năm xưa.
Ông Hoàng Như Lý tuy tuổi đã cao nhưng cứ ngày rằm, mùng 1 hằng tháng là lại từ TP Móng Cái đi gần 40 km lên Pò Hèn thắp hương cho đồng đội. "Pò Hèn trong tôi là một phần ký ức đậm sâu gắn bó như máu thịt. Hơn 40 năm, thời gian đủ dài với đổi thay của cuộc đời, những câu chuyện có thể lùi vào quên lãng nhưng sự ám ảnh, day dứt về trận chiến, nỗi nhớ thương đồng đội chưa bao giờ nguôi ngoai" - ông Lý xúc động nói.
Hồi ấy, ông Lý được điều động từ Công an Vũ trang tỉnh Quảng Ninh về Đồn Biên phòng 209 với cấp bậc chuẩn úy. Đồn trưởng là ông Vũ Ngọc Mai, Đồn phó phụ trách quân sự là ông Đỗ Sĩ Họa. Cả đồn có hơn 60 cán bộ, chiến sĩ, phần lớn là tân binh vừa ra trường được điều động lên miền biên ải.
Đồn Biên phòng 209 khá đơn sơ, nằm trên ngọn đồi cách biên giới chừng vài trăm mét. Đường lên đồn heo hút, đi bộ vào đơn vị phải mất cả ngày. Toàn đơn vị chỉ có 2 con ngựa thồ để tiếp phẩm nên thường thiếu hụt thực phẩm, lương thực. Có thời điểm anh em phải đào măng, nhổ rau dại trên đồi để ăn qua ngày. Thực phẩm dự trữ chủ yếu là mắm tôm khô. Khí hậu nơi đây khắc nghiệt, trời rét lạnh thấu xương, nhất là khi có sương muối. Bộ đội cả đêm trằn trọc khó ngủ vì rét.
Khó khăn là thế nhưng cả đồn luôn chia sẻ vui buồn cùng nhau. Khi thiếu lương thực, họ nhường nhau, khi rét thì bảo nhau cùng ngồi sát lại truyền hơi ấm. Ai cũng vững vàng tư tưởng, quyết tâm hoàn thành nhiệm vụ bảo vệ biên giới Tổ quốc.
Ảnh: minh họa
Chiến đấu ngoan cường
Từ các cậu lính trẻ hay cười, hay hát, tính khôi hài khiến người đang buồn cũng phải bật cười cho đến những người lính già như Hoàng Văn Cừ từ quân đội chuyển sang hay Nguyễn Văn Mật thuộc đội cơ yếu, bảo vệ… tất cả đều hết lòng vì nhiệm vụ. Mọi điều vẫn nguyên vẹn trong lòng ông Lý như những ngày còn bên nhau.
Cựu binh Hoàng Như Lý nhớ tối 16-2-1979, một ngày trước khi xảy ra trận chiến, cũng là ngày thứ 2 anh Phạm Xuân Tảo (SN 1936) được điều động từ Bộ Tư lệnh Công an Vũ trang về đồn làm chính trị viên. Anh Tảo rủ ông cùng 2 người khác ở tổ trinh sát lên phòng chỉ huy uống nước trò chuyện để tiện trao đổi công việc.
Theo lịch sử của Đồn Biên phòng Pò Hèn ghi lại và lời kể của ông Hoàng Như Lý, rạng sáng 17-2-1979, phía Trung Quốc bất ngờ dùng pháo cối hạng nặng và các loại súng đại liên, trung liên bắn dữ dội vào nhiều vị trí, trong đó có Đồn Biên phòng 209.
Khoảng 4 giờ 43 phút, quân Trung Quốc dùng các loại hỏa lực bắn dồn dập vào khu vực trận địa chiến đấu của đồn. Sau 30 phút bắn cấp tập, khoảng 2.000 lính Trung Quốc tràn sang. Lực lượng của đồn lúc này chỉ có hơn 60 người. Đến 6 giờ 30 phút, quân Trung Quốc ào lên áp sát đồn. Do cuộc chiến không cân sức nên cầm cự đến khoảng 11 giờ thì phần lớn chiến sĩ trong đồn đã hy sinh.
"Chỉ trong vài giờ, tôi đã mất 45 đồng đội - những người đã gắn bó với tôi như máu thịt" - ông Lý nói.
Nữ "chiến sĩ" nơi tuyến đầu
Chiều 16-2-1979, cán bộ thương nghiệp Hoàng Thị Hồng Chiêm cùng ông Vượng, cửa hàng trưởng cửa hàng Pò Hèn, từ Tràng Vinh lên Pò Hèn để chuyển một số mặt hàng cuối cùng về tuyến sau.
Sáng sớm 17-2, chị Chiêm và các cán bộ, nhân viên cửa hàng Pò Hèn ở lại bảo vệ cửa hàng đã trở thành những chiến sĩ nơi tuyến đầu của trận chiến đấu bảo vệ biên cương.
Ngay trong những phút đầu của cuộc chiến, chị Hoàng Thị Hồng Chiêm đã chiến đấu vô cùng anh dũng. Với khẩu K44 và 2 quả lựu đạn, chị đã yểm trợ cho đồng đội lùi sâu an toàn. Sau đó, chị Chiêm kiên quyết không chịu rút về tuyến sau mà lên Đồn Biên phòng Pò Hèn cùng người yêu là chiến sĩ Bùi Văn Lượng và cán bộ, chiến sĩ của đồn chiến đấu. "Chiêm chiến đấu rất giỏi, mỗi phát súng là một tên địch đổ xuống. Anh em trong đồn rất bất ngờ với khả năng, bản lĩnh chiến đấu của Chiêm" - ông Lý nhớ lại.
Thế nhưng, quân Trung Quốc quá đông, lực lượng của ta lại mỏng. Hoàng Thị Hồng Chiêm cùng những người lính Đồn Biên phòng Pò Hèn đã anh dũng hy sinh.
Sự hồi sinh sau hơn 40 năm của vùng đất lửa
Ông Mễ Quang Vinh, người từng có gần 10 năm làm Bí thư kiêm Chủ tịch UBND xã Hải Sơn, cho biết sau hơn 40 năm, mảnh đất ngày nào là bom đạn, chết chóc, giờ đã hồi sinh. Cuộc sống mới bình yên với những mái nhà cao tầng kiên cố, sắc vàng của đồng lúa bội thu, sắc xanh của những cánh rừng bạt ngàn.
Hiện xã Hải Sơn có gần 400 hộ, hơn 1.500 nhân khẩu thuộc 3 dân tộc anh em cùng sinh sống là Sán Chỉ, Dao và Kinh. Sau khi đạt chuẩn xây dựng nông thôn mới vào năm 2020, Hải Sơn đang tập trung xây dựng nông thôn mới nâng cao, trở thành điểm sáng trong xây dựng kinh tế và đời sống văn hóa, một địa chỉ du lịch hấp dẫn của TP Móng Cái.
Phát huy truyền thống cha anh, nhiều năm nay, Đảng ủy, chỉ huy Đồn Biên phòng Pò Hèn luôn chăm lo củng cố xây dựng nền biên phòng toàn dân vững chắc. Nhờ vậy, tình hình chủ quyền an ninh biên giới quốc gia luôn được giữ vững, mối quan hệ giữa cư dân hai bên biên giới luôn hữu nghị.
