Phát biểu tại lễ khai mạc, Trưởng Ban Tuyên giáo Trung ương Nguyễn Trọng Nghĩa nhấn mạnh: Lịch sử thơ ca dân tộc ta, từ khởi nguồn tới nay, chưa bao giờ đứng ngoài vận mệnh của đất nước. Ở mỗi thời kỳ, từ dựng nước đến giữ nước, thơ ca luôn đồng hành, trở thành vũ khí sắc bén của dân tộc để chống ngoại xâm, chống đồng hoá, để xây đắp văn hiến và duy trì sự phát triển dòng giống Lạc Hồng.
Hiếm dân tộc nào trên thế giới mà trong lịch sử phải đương đầu với nhiều cuộc chiến chống quân xâm lược như dân tộc Việt Nam và thực tiễn lịch sử cũng cho thấy, hiếm dân tộc nào lãng mạn như dân tộc Việt Nam. Chúng ta có tướng soái làm thơ, có chiến sỹ là nhà thơ và có cả những vị vua là nhà thơ. Và chúng ta đã chứng kiến biết bao chiến sỹ cách mạng cũng là những nhà thơ tiêu biểu của đất nước, của dân tộc. Thơ ca được làm ở các lao tù của đế quốc, thơ ca được sáng tác trên suốt chặng đường hành quân của cán bộ, chiến sỹ và nhân dân ta.
Bên cạnh dòng thơ ca chống ngoại xâm, chúng ta có thơ ca tham gia xây dựng kiến thiết đất nước khi hoà bình, có thơ ca tham gia vào công cuộc đổi mới đất nước để bắt nhịp cùng xu thế phát triển của thời đại. Thơ ca như thể hòa quyện với dân tộc ta, trở thành một phần không thể thiếu của mỗi người Việt Nam.
Trưởng Ban Tuyên giáo Trung ương Nguyễn Trọng Nghĩa bày tỏ vui mừng khi nhận thấy thời gian qua các nhà thơ đã nhập cuộc với ý thức trách nhiệm cao trước hiện thực phát triển phong phú và sâu sắc của nước nhà. Nhiều nhà thơ đã đồng hành trong đấu tranh bảo vệ chủ quyền biển đảo cũng như sát cánh với cả nước chung tay khắc phục thiên tai, phòng, chống đại dịch COVID-19… Nhìn chung, văn học, trong đó có thơ ca đã tham gia sâu rộng vào công cuộc xây dựng và bảo vệ Tổ quốc thời gian qua…
Hòa trong sự vận động và phát triển của thế giới hôm nay, xã hội chúng ta cũng đang có những bước chuyển lớn. Các hệ giá trị truyền thống dần thay đổi, xuất hiện nhiều hệ giá trị mới phát sinh từ thực tế, hoặc du nhập bên ngoài vào, trong đó có hệ giá trị tích cực, nhưng cũng có những hệ giá trị chưa thực sự phù hợp với bối cảnh đất nước.
Thực trạng trên đặt ra nhiều vấn đề, đòi hỏi những người có lương tri, có trách nhiệm phải suy nghĩ, đặc biệt trên hai lĩnh vực là đạo đức và văn hóa. Nhận thức sâu sắc vấn đề này, Ban Chấp hành Trung ương Đảng khóa XI đã kịp thời ban hành Nghị quyết số 33-NQ/TW "về xây dựng và phát triển văn hóa, con người Việt Nam đáp ứng yêu cầu phát triển bền vững đất nước"; Bộ Chính trị khoá X đã ban hành Nghị quyết số 23-NQ/TW "về tiếp tục xây dựng và phát triển văn học, nghệ thuật trong thời kỳ mới".
Những Nghị quyết trên vừa nhằm hoạch định, định hướng, vừa để văn nghệ sỹ hiểu rõ hơn, chính xác hơn quan điểm, chủ trương của Đảng trong việc xây dựng nhân cách, chuẩn mực con người mới, cũng như xây dựng nền văn học nghệ thuật hiện đại mà vẫn bảo tồn được bản sắc của dân tộc Việt Nam.
Trưởng Ban Tuyên giáo Trung ương Nguyễn Trọng Nghĩa cho rằng, để chủ trương của Đảng được thực hiện tốt, có hiệu quả, không thể thiếu sự chung tay của toàn xã hội, trong đó có các nhà thơ. Thực tiễn đòi hỏi nhà thơ cần tiếp tục tham gia tích cực vào đời sống xã hội, nhập cuộc sâu hơn, sát hơn, để nghe kỹ hơn, nhìn tinh tường hơn, cảm nhận và phản ánh chính xác hơn những vấn đề đang diễn ra trong đời sống xã hội, cũng như trong tâm tư mỗi cá nhân.
Đồng chí Nguyễn Trọng Nghĩa mong muốn, tác phẩm của các nhà thơ còn phải vươn ra khỏi địa giới quốc gia để sánh vai và hòa mình với văn học thế giới. Mỗi tác phẩm văn học phải là một "đại sứ" trên lĩnh vực văn học nghệ thuật Việt Nam thời kỳ mới; phải là một tiếng nói xác lập tư cách, vị thế của dân tộc ta, đất nước ta trong con mắt bạn bè quốc tế. Các nhà thơ luôn ý thức thật tốt về quyền và trách nhiệm của văn nghệ sỹ đối với dân tộc mình, đất nước mình…
Tại Ngày Thơ Việt Nam 2023, Chủ tịch Hội Nhà văn Việt Nam Nguyễn Quang Thiều kêu gọi các nhà thơ và những người yêu thơ ở Việt Nam cùng nhau viết chung một bài thơ, đó là bài thơ của tình yêu thương con người, của lương tri, của giấc mơ tự do và hy vọng. Nhà thơ Nguyễn Quang Thiều nhấn mạnh: Thơ ca hãy đứng về phía con người, vinh danh con người và bảo vệ con người.
Sau tiếng trống khai mạc Ngày thơ Việt Nam lần thứ XXI, các đại biểu và công chúng yêu thơ được thưởng thức một Đêm thơ Nguyên tiêu xúc động, sâu lắng. Đêm thơ được chia làm 4 chương lớn gồm: Thơ mới và thơ trong kháng chiến chống Pháp; Thơ trong kháng chiến chống Mỹ; Thơ thời kỳ đổi mới; Thơ trẻ.
Trong đêm thơ này, công chúng yêu thơ được nghe các nhà thơ, các nghệ sỹ trình bày nhiều tác phẩm thơ nổi tiếng qua các thời kỳ, đó là các tác phẩm thơ của nhà thơ Chính Hữu, Xuân Diệu, Hoàng Cầm, Bằng Việt, Trần Đăng Khoa, Phan Thị Thanh Nhàn, Nguyễn Việt Chiến, Nguyễn Bình Phương… và nhiều tác phẩm của các nhà thơ trẻ như Đoàn Văn Mật, Lý Hữu Lương…
Xen lẫn giữa phần đọc các tác phẩm thơ là phần trình diễn những ca khúc nổi tiếng được phổ nhạc từ các bài thơ như ca khúc “Đường chúng ta đi” (thơ Xuân Sách, nhạc Huy Du); “Thơ tình cuối mùa thu” (thơ Xuân Quỳnh, nhạc Phan Huỳnh Điểu); “Mơ về nơi xa lắm” (nhạc Phú Quang, thơ Thái Thăng Long)… Phần trình diễn hấp dẫn của các nghệ sỹ, sự hòa quyện giữa thơ ca và âm nhạc đã mang đến cho khán giả một Đêm thơ Nguyên tiêu - Ngày Thơ Việt Nam 2023 nhiều cảm xúc.
