54 lò phản ứng hạt nhân thuộc nhà máy điện hạt nhân Fukushima số 1 Nhật Bản đã buộc phải ngừng hoạt động sau thảm họa động đất – sóng thần 2011. Trong gần 13 năm sau đó, chỉ có khoảng 10 lò phản ứng được khôi phục hoạt động. Các tiêu chuẩn an toàn nghiêm ngặt hơn đã khiến quá trình khôi phục này mất nhiều thời gian. Nhiều nhân lực được nhà máy tuyển dụng trong thời gian này vẫn chưa có cơ hội làm việc trong các lò phản ứng.
Một khảo sát của tờ Asahi Shimbun gần đây cho thấy có tới 33-58% nhân lực làm việc tại nhà máy Fukushima số 1 chưa có kinh nghiệm vận hành lò phản ứng, chứ chưa nói đến kỹ năng xử lý trường hợp khẩn cấp về hạt nhân.
Cựu Thủ tướng Fumio Kishida hồi còn đương chức đã đặt mục tiêu khôi phục hoạt động của 25-28% lò phản ứng vào năm 2030, nhiều hơn gấp đôi con số hiện tại. Ông cho biết năng lượng hạt nhân sẽ giúp Nhật Bản giảm được nhiều chi phí so với sử dụng năng lượng hóa thạch cũng như giảm thiểu lượng khí thải nhà kính trong bối cảnh thế giới đang nỗ lực hướng tới nền kinh tế phi cacbon.
Tuy nhiên, bên cạnh những lo ngại của công chúng về nguy cơ của việc khởi động lại các lò phản ứng ở một quốc gia thường xuyên xảy ra động đất và sóng thần, các chuyên gia về an toàn lò phản ứng cũng cho biết việc thiếu kinh nghiệm của đội ngũ nhân lực hiện nay sẽ khiến kế hoạch gặp thách thức lớn.
Cựu kỹ sư Masashi Goto của Toshiba Corp., người tham gia thiết kế các lò phản ứng hạt nhân, cho biết: “Nhiều khả năng những lò phản ứng tại những nhà máy điện hạt nhân cũ đã xuống cấp kể từ khi chúng đi vào hoạt động. Nếu những lò phản ứng cũ đó được đưa vào hoạt động khi những người vận hành thiếu kinh nghiệm chưa có nhiều cơ hội để làm quen với hoạt động của chúng, thì nguy cơ xảy ra tai nạn sẽ gia tăng”.
Năm 2013, Cơ quan Pháp quy Hạt nhân (NRA) Nhật Bản đã đưa ra các tiêu chuẩn an toàn lò phản ứng nghiêm ngặt hơn nhằm đảm bảo an toàn hiệu quả trong các trưởng hợp thảm họa thiên nhiên, tai nạn nghiêm trọng và những cuộc tấn công khủng bố. Kể từ đó, các công ty kinh doanh điện đã nộp đơn xin khởi động lại 27 lò phản ứng tại 16 nhà máy điện hạt nhân.
Ba công ty điện lực - Kansai Electric Power Co., Shikoku Electric Power Co. và Kyushu Electric Power Co. - đã được NRA cho phép khôi phục tổng cộng 12 lò phản ứng. Những công nhân tại ba công ty này có thể đã tích lũy kinh nghiệm thực tế khi vận hành lò phản ứng.
Thế nhưng câu chuyện lại khác ở TEPCO và 5 công ty điện lực địa phương khác là Hokkaido Electric Power Co., Tohoku Electric Power Co., Chubu Electric Power Co., Hokuriku Electric Power Co. và Chugoku Electric Power Co. - cũng như Japan Atomic Power Co., công ty chuyên về sản xuất điện hạt nhân. Các lò phản ứng của họ vẫn chưa thể hoạt động do chưa đáp ứng được các quy định an toàn của NRA.
Sự chậm trễ đã tác động tiêu cực đến tình hình chất lượng nguồn nhân lực tại các công ty này do các công nhân có kinh nghiệm đã đến tuổi buộc phải nghỉ hưu trong khi lực lượng lao động mới lại không hề có kinh nghiệm về lò phản ứng. Theo một khảo sát Asahi được tiến hành vào tháng 12/2023, tại Hokkaido Electric, 51% trong số 162 làm việc tại nhà máy không có kinh nghiệm vận hành lò phản ứng. TEPCO có đội ngũ khoảng 250 công nhân, nhưng 36% số họ không có kinh nghiệm thực tế.
Một viên chức của TEPCO cho biết thật khó để giúp những người vận hành mới làm quen với công việc khi họ không được tiếp cận với các lò phản ứng đang hoạt động.
Hiệp hội các nhà sản xuất điện Nhật Bản cho biết số lượng người làm việc trong ngành điện nguyên tử rộng lớn hơn của đất nước đã giảm hơn 1/5 từ năm 2010 đến năm 2023.
Tại Japan Atomic Power, 36% trong số 128 người vận hành nhà máy của công ty không có kinh nghiệm trực tiếp về lò phản ứng. Công ty đang tìm cách tái kích hoạt một lò phản ứng ở tỉnh Ibaraki và một lò phản ứng khác ở tỉnh Fukui. Một viên chức của Japan Atomic Power cho biết số lượng người vận hành thiếu kinh nghiệm ngày càng tăng là "đáng lo ngại". Theo viên chức này, "thông thường, một người vận hành phải mất 10 năm để có đủ kỹ năng và hiểu biết ngay cả khi họ có cơ hội làm việc với một lò phản ứng đang hoạt động".
Các công ty điện lực đang giải quyết vấn đề nhân viên thiếu kinh nghiệm bằng cách gửi họ đến những công ty điện lực khác có lò phản ứng đang hoạt động để đào tạo tại chỗ. Những công nhân trẻ khác được cho mượn đến các chi nhánh phụ trách bảo trì lò phản ứng và kiểm tra an toàn, nơi họ có thể tích lũy kinh nghiệm.
Japan Atomic Power, công ty có kế hoạch tái kích hoạt một lò phản ứng tại nhà máy điện hạt nhân Tsuruga ở tỉnh Fukui, đã mở một trung tâm đào tạo tại Tsuruga vào năm 2012. Công nhân của các công ty điện có thể sử dụng trung tâm này. Trung tâm đào tạo có phòng điều khiển trung tâm lò phản ứng mô phỏng, nơi những người thực tập có thể học cách vận hành và ứng phó với các sự cố. Hơn 13.000 công nhân đã tham gia các buổi đào tạo tại đó.
Akira Yamaguchi, một kỹ sư hạt nhân và Giám đốc của Hiệp hội nghiên cứu an toàn hạt nhân, cho biết đào tạo bằng mô phỏng thực tế có hiệu quả trong việc giúp người vận hành “giữ lại kiến thức”. Tuy nhiên, ông thừa nhận các trường hợp khẩn cấp thực sự đòi hỏi phải có phản ứng từ kinh nghiệm lâu năm về tình trạng lò phản ứng, tiếng ồn, nhiệt độ và các thông tin khác.
