Theo Vụ Giáo dục Đại học, hiện nay, hệ thống học bổng của Việt Nam đãng tồn tại một thực trạng là phân tán và thiếu sự kết nối. Đa phần các chương trình học bổng được tài trợ bởi các cơ sở đào tạo, doanh nghiệp hoặc các đề án riêng lẻ của Chính phủ, khiến nguồn lực bị chia nhỏ và chưa tạo một hệ thống mang thương hiệu học bổng quốc gia.
Bên cạnh đó, một số nhóm ngành đặc thù như khoa học cơ bản, nghệ thuật, văn hóa vẫn chưa thật sự nhận được sự quan tâm, khiến nhiều người học tài năng không được tiếp cận cơ hội phù hợp.
Ngoài ra, cơ chế ràng buộc sau đào tạo còn thiếu đồng bộ, đặc biệt là với các học bổng du học, dẫn đến tình trạng nhân lực chất lượng cao “chảy máu chất xám” không quay về đóng góp cho đất nước. Trong khi đó, việc phụ thuộc quá nhiều vào ngân sách nhà nước khiến quy mô học bổng bị giới hạn, quy trình xét duyệt còn mang nặng tính hành chính.
Để khắc phục những hạn chế đang diễn ra, Bộ GD-ĐT đề xuất thành lập Quỹ Học bổng Quốc gia duy nhất hoạt động theo mô hình hiện đại, linh hoạt và tập trung. Quỹ sẽ được tổ chức dưới hình thức quỹ tài chính nhà nước ngoài ngân sách do Thủ tướng Chính phủ phê duyệt điều lệ và thành lập.
Cơ cấu tổ chức của Quỹ học bổng sẽ có các bộ phận chịu trách nhiệm như Hội đồng quản lý quỹ, Ban Giám đốc, Hội đồng khoa học và Ban Kiểm soát. Các hội đồng này sẽ chịu trách nhiệm định hướng chiến lược, giám sát hoạt động, xét duyệt hồ sơ công bằng và đảm bảo tính minh bạch tài chính.
Nguồn lực của quỹ được khuyến khích huy động nguồn lực từ ngân sách, doanh nghiệp, các tổ chức xã hội và hợp tác quốc tế, đồng thời, áp dụng công nghệ trong quản lý để đảm bảo tính minh bạch, công khai cho mọi học sinh, sinh viên.
Theo đề xuất, Quỹ sẽ cấp phát học bổng sẽ được chia thành 5 nhóm chính:
- Học bổng toàn phần hoặc bán phần cho học sinh, sinh viên có thành tích học tập và nghiên cứu xuất sắc.
- Học bổng dành cho đối tượng chính sách, học sinh vùng sâu, vùng xa, đồng bào dân tộc thiểu số.
- Học bổng cho sinh viên theo học các ngành khoa học cơ bản, kỹ thuật, y dược, sư phạm và công nghệ cao.
- Học bổng theo đặt hàng của Chính phủ nhằm đào tạo nguồn nhân lực chất lượng cao phục vụ các lĩnh vực chiến lược, an ninh – quốc phòng, phát triển kinh tế – xã hội.
- Học bổng du học và nghiên cứu sau đại học ở nước ngoài, hướng đến việc bồi dưỡng chuyên gia, nhà khoa học cho đất nước.
Vụ Giáo dục Đại học kỳ vọng, khi Quỹ được thành lập sẽ góp phần thúc đẩy tinh thần học tập và nghiên cứu của giới trẻ. Quỹ không chỉ tôn vinh những cá nhân riêng lẻ mà còn thúc đẩy các trường đại học nâng cao chất lượng đào tạo, tạo môi trường cạnh tranh lành mạnh.
Một yếu tố quan trọng khác là quỹ học bổng sẽ kết nối giữa người nhận học bổng với các bộ, ngành và doanh nghiệp để giúp họ sẽ có nơi làm việc theo đúng năng lực, hình thành mạng lưới tri thức Việt toàn cầu.
Bộ GD-ĐT cũng đề xuất Quốc hội và Chính phủ sớm ban hành nghị định về việc thành lập Quỹ Học bổng Quốc gia, với cơ chế tài chính đặc thù và nguồn vốn khởi tạo ban đầu từ ngân sách nhà nước. Đồng thời, kêu gọi sự chung tay của doanh nghiệp và toàn xã hội trong việc đóng góp và vận hành Quỹ như một biểu tượng của tinh thần trọng dụng nhân tài Việt Nam./.
