Trong thời kỳ nhiễu loạn thông tin về hàng giả, hàng kém chất lượng, báo chí không chỉ là người đưa tin mà còn là lực lượng kiến tạo niềm tin xã hội. Trách nhiệm của báo chí là phản ánh trung thực, khách quan, đồng thời định hướng dư luận, nâng cao nhận thức cộng đồng và bảo vệ những giá trị chân thật, góp phần xây dựng môi trường tiêu dùng văn minh và lành mạnh.
Niềm tin - nền tảng của sự ổn định xã hội
Xã hội phát triển bền vững không thể thiếu niềm tin: Niềm tin giữa người với người, giữa người dân với nhà nước, giữa người tiêu dùng với doanh nghiệp, và niềm tin vào các thiết chế xã hội như giáo dục, y tế, tư pháp… Trong đó, báo chí giữ vai trò quan trọng trong việc kiến tạo, nuôi dưỡng và bảo vệ niềm tin xã hội thông qua việc cung cấp thông tin khách quan, chính xác, định hướng dư luận và phản biện xã hội.
Tuy nhiên, một thực trạng đáng quan ngại đang diễn ra: Việc báo chí, truyền thông quá tập trung khai thác các vụ việc tiêu cực liên quan đến hàng giả, hàng nhái, hàng kém chất lượng đã “góp phần không nhỏ” vào việc làm giảm lòng tin của công chúng vào thị trường, doanh nghiệp, thậm chí vào cả các cơ quan quản lý nhà nước. Cần nhìn nhận và phân tích hiện tượng này một cách sâu sắc để từ đó có những điều chỉnh phù hợp trong hoạt động truyền thông, nhằm giữ vững vai trò tiên phong và xây dựng của báo chí trong giai đoạn hiện nay.
Khi thông tin tiêu cực trở thành “cơn bão dư luận”
Từ những bản tin nhỏ về lô hàng bị phát hiện là giả mạo xuất xứ, đến các phóng sự dài kỳ về thực phẩm bẩn, dược phẩm kém chất lượng, mỹ phẩm không rõ nguồn gốc… báo chí hiện nay đang đưa tin với tần suất dày đặc về hàng giả, hàng nhái, hàng kém chất lượng. Đáng lo ngại hơn, nhiều cơ quan báo chí không chỉ đưa tin đơn thuần, mà còn chạy theo xu hướng "giật tít", dùng từ ngữ nặng nề, hình ảnh gây sốc để thu hút sự chú ý.
Điều này vô hình trung đã góp phần tạo ra một môi trường truyền thông thiếu cân bằng. Những thành tựu, nỗ lực, sản phẩm chất lượng cao của các doanh nghiệp chân chính dường như bị lấn át bởi những tin tức tiêu cực. Không ít người tiêu dùng trở nên hoang mang, hoài nghi khi lựa chọn hàng hóa, trong khi doanh nghiệp cảm thấy bị tổn thương bởi những nghi kỵ vô cớ. Thậm chí, một bộ phận công chúng dần hình thành tâm lý "ở đâu cũng giả, cũng kém chất lượng", làm xói mòn niềm tin vào thị trường, vào môi trường kinh doanh.
Báo chí phản ánh tiêu cực là cần thiết, điều đó đúng. Nhưng nếu thiếu sự cân đối và định hướng, việc truyền thông quá mức sẽ không còn là cảnh báo, mà trở thành một loại "ô nhiễm thông tin", gây tác động xấu đến tinh thần xã hội và môi trường kinh doanh.
Giới hạn mong manh giữa phản ánh và "tạo thành làn sóng hoang mang"
Báo chí có quyền – nghĩa vụ – và trách nhiệm phản ánh sai phạm, đặc biệt là những hành vi sản xuất, kinh doanh hàng giả, hàng nhái, hàng kém chất lượng gây hại cho sức khỏe, uy tín, đạo đức xã hội. Tuy nhiên, có một ranh giới rất mỏng manh giữa phản ánh trung thực với khuynh hướng "thổi phồng", "gây hoảng loạn" nếu không được kiểm soát.
Trong nhiều trường hợp, báo chí đưa tin về hàng giả mà chưa kiểm chứng đầy đủ, hoặc chỉ dựa vào thông tin từ một phía, thường là người tiêu dùng hoặc những đoạn clip chia sẻ trên mạng xã hội mà chưa qua xác minh từ cơ quan chức năng hay doanh nghiệp liên quan. Điều này dễ dẫn đến những kết luận phiến diện, gây tổn hại danh tiếng cho những đơn vị làm ăn chân chính.
Mặt khác, một số bài viết cố tình đánh đồng hiện tượng cá biệt với toàn bộ hệ thống sản xuất – kinh doanh. Chẳng hạn, một cơ sở sản xuất nhỏ lẻ làm hàng giả bị phát hiện, nhưng bài báo lại "vơ đũa cả nắm", khiến người đọc hiểu rằng cả ngành, cả dòng sản phẩm đó đều đáng ngờ. Đây là biểu hiện của việc báo chí không làm đúng vai trò dẫn dắt, mà trở thành công cụ tạo ra tâm lý bất ổn trong xã hội.
Báo chí cần "kiến tạo niềm tin", không phải chỉ "khai thác nỗi sợ"
Trong thời đại mà mạng xã hội lan truyền thông tin nhanh hơn cả báo chí, vai trò của báo chí chính thống càng trở nên quan trọng. Không chỉ là nơi kiểm chứng sự thật, báo chí còn là "bệ đỡ niềm tin" của xã hội. Thay vì chỉ tập trung khai thác mặt tối, báo chí cần nâng cao vai trò định hướng, cổ vũ những giá trị tích cực, nhân rộng gương sáng, quảng bá sản phẩm tốt, doanh nghiệp tử tế.
Những thông tin tích cực, tuy có vẻ “ít drama”, nhưng lại có sức mạnh lan tỏa lâu dài và vững chắc. Tuyên truyền về sản phẩm đạt chuẩn quốc tế, về mô hình khởi nghiệp sáng tạo, về nỗ lực đổi mới công nghệ để nâng cao chất lượng… không chỉ góp phần phát triển kinh tế, mà còn giúp người tiêu dùng thêm vững tin khi chọn lựa, giúp nhà đầu tư mạnh dạn tham gia thị trường, và giúp chính quyền có thêm niềm tin vào sự đồng hành của các thành phần xã hội.
Vai trò đặc biệt của báo chí trong giai đoạn hiện nay
Giai đoạn hiện tại, khi Việt Nam bước vào thời kỳ hội nhập sâu rộng với thế giới, xây dựng nhà nước pháp quyền và nền kinh tế thị trường hiện đại, vai trò của báo chí càng trở nên quan trọng hơn bao giờ hết. Báo chí không những là cầu nối thông tin giữa Nhà nước – Doanh nghiệp – Nhân dân, là nơi phản ánh kịp thời, trung thực, có chọn lọc các vấn đề nảy sinh trong xã hội mà còn là lực lượng giám sát xã hội, phát hiện và lên án sai phạm, bảo vệ người tiêu dùng, đồng thời thúc đẩy minh bạch, trách nhiệm giải trình của các tổ chức, cá nhân. Bên cạnh vai trò là người dẫn dắt dư luận, có khả năng tạo ra phong trào tích cực, lan tỏa giá trị đạo đức, niềm tin và khát vọng vươn lên, Báo chí luôn là người bạn đồng hành của doanh nghiệp chân chính, bảo vệ thương hiệu Việt Nam, xây dựng hình ảnh quốc gia trên thương trường quốc tế.
Tuy nhiên, muốn làm được điều đó, báo chí cần phải vượt lên khỏi áp lực câu view, thoát khỏi “vùng an toàn” của việc đưa tin theo trào lưu mạng xã hội. Phóng viên cần trang bị nền tảng kiến thức chuyên sâu, kỹ năng xác minh, và đặc biệt là đạo đức nghề nghiệp. Các cơ quan báo chí cần xây dựng chiến lược nội dung cân bằng giữa phản ánh và xây dựng, giữa phê phán và khuyến khích.
Để thực sự thực hiện tốt vai trò của mình trong vấn đề truyền thông về hàng giả, hàng nhái, hàng kém chất lượng, báo chí cần: Phản ánh đúng mức, đúng đối tượng, đúng trọng tâm: Phân biệt rõ giữa hiện tượng cá biệt với bản chất của ngành hàng. Không quy chụp, không dùng từ ngữ gây kích động hay đánh đồng thiếu cơ sở. Báo chí cần Tăng cường thông tin tích cực, khơi gợi niềm tin: Giới thiệu các doanh nghiệp nỗ lực vươn lên, các sản phẩm đạt chuẩn quốc gia, quốc tế, những giải pháp công nghệ giúp nhận diện hàng thật – giả… là người đồng hành cùng cơ quan chức năng: Phối hợp điều tra, xác minh thông tin kỹ lưỡng trước khi công bố. Tránh gây tổn hại cho cá nhân, tập thể khi chưa có kết luận rõ ràng. Quan trọng hơn nữa, báo chí cần góp phần Giáo dục người tiêu dùng: Truyền thông về kỹ năng nhận biết sản phẩm chất lượng, giới thiệu các nền tảng kiểm chứng nguồn gốc, xuất xứ… thay vì chỉ tập trung phê phán. Lồng ghép văn hóa trách nhiệm xã hội: Mỗi bài báo không chỉ mang thông tin mà còn lan tỏa tinh thần xây dựng, trách nhiệm và lạc quan với xã hội.
Báo chí, người bảo vệ sự thật và người nuôi dưỡng niềm tin
Xã hội hiện đại đang đứng trước muôn vàn thử thách về thông tin, đặc biệt là những thông tin tiêu cực được lan truyền quá mức. Trong bối cảnh đó, báo chí không chỉ làm nhiệm vụ “chiếu sáng sự thật”, mà còn là người “giữ lửa” cho niềm tin xã hội. Thay vì sa đà vào những vụ việc gây hoang mang, báo chí cần trở về với sứ mệnh lớn lao: Phản ánh đúng, định hướng đúng và vun đắp niềm tin – thứ tài sản quý giá của một quốc gia trên con đường phát triển bền vững./.
