Mưu sinh cuối năm và nỗi lo mùa Tết

Chắt chiu cho Tết

Cả tuần nay, đất trời Đà Nẵng mưa dầm dề. Nhiều người lao động đang đứng ngồi không yên khi đã năm hết Tết đến mà thu nhập họ chẳng đáng là bao. Họ vẫn nỗ lực làm việc bởi những đứa trẻ ở nhà đang mong bố mẹ đem Tết về đơn giản chỉ là vài gói kẹo, một manh áo mới và mấy nghìn tiền lì xì đầu năm nhàu nát. Thế là chúng vui lắm rồi. Chúng vẫn đón chờ tết, dẫu năm nào cũng muộn mằn.

Gần tới tết, nhưng lao động từ các vùng quê vẫn đổ ra thành phố tìm việc thời vụ. Chẳng có bao nhiêu người liên hệ đến các trung tâm giới thiệu việc làm. Họ sợ phải trả tiền hoa hồng, sợ không có cơ hội tìm việc nhanh, nên với họ cách tốt nhất vẫn là qua những người quen giới thiệu. Họ vẫn  thường đứng nơi các ngã tư, với dụng cụ lao động chỉ đơn thuần là đôi bàn tay của mình. Thời điểm cuối năm, những công việc như dọn nhà theo giờ, sơn tường, quét vôi, đánh véc ni, dọn vườn, trồng và cắt cây cảnh… tất tần tật mọi người đều có thể làm thành thạo. Nhưng cũng có nhiều công việc với thu nhập khá hơn là bốc vác ở các chợ đầu mối được cánh đàn ông lựa chọn.

Trong con kẻm ngoằn ngoèo ở đường Lê Đình Lý (TP. Đà Nẵng), chúng tôi đến phòng trọ của chị Huỳnh Thị Ba khi đúng lúc “cả nhà” đang trải chiếu để ngả lưng dù mới 7h tối. Trong căn phòng trọ rộng độ chừng 12m2 là nơi cư ngụ của người phụ nữ. Chị Ba đang bắc cơm để sáng mai mọi người ăn cho chắc bụng trước khi bắt đầu ngày làm lụng vất vả. Chị Ba được xem là “trưởng phòng” của các chị em nơi này. Ngoài trời mưa cứ nặng hạt dần. Và câu chuyện giữa chúng tôi cứ ngắt quãng khi mưa đổ xuống mái tôn rầm rầm. Chị Ba giọng buồn thiu ca cẩm rằng gần đến Tết rồi mà mưa gió kiểu ni làm ăn chi được. Những người ở cùng phòng với chị đều là người cùng quê ở Tiên Phước (Quảng Nam), gần Tết muốn ra Đà Nẵng làm để kiếm thêm chút đỉnh sắm Tết cho con.

Mỗi ngày các chị làm khoảng 12 tiếng đồng hồ, công việc tất nhiên vất vả hơn ở quê với những công việc khá đơn giản, không đòi hỏi trình độ kỹ thuật cao, nhưng thường thì thù lao không nhiều. Dẫu vậy các chị vẫn luôn động viên nhau chịu khó, “năng nhặt thì mới mong chặt bị”. Chị Ba nói nếu muốn chọn một lao động “việc gì cũng đảm” thì mức lương 120.000 đồng/người/ngày, còn lao động “việc gì cũng phải bày” thì giá chỉ có 80.000 đồng”. Riêng chị Ba may mắn nhận được công việc chăm sóc một bà cụ đang nằm điều trị ở Bệnh viện Đà Nẵng. “Cuối năm, con cái bà lu bu công việc, mình chăm sóc cụ cẩn thận, họ thương nên ngoài tiền công 120.000 đồng/ngày, các con cụ thường xuyên dúi cho chị tiền ăn sáng. Vậy cũng đỡ!”, chị Ba cho biết.

Cũng ở “tổ” với chị Ba nhưng lại thuê phòng bên cạnh là hai vợ chồng anh Cảnh, chị Nga ở xã nghèo Bình Hải (Bình Sơn, Quảng Ngãi). Chị Nga chuyên đi lau dọn nhà cửa, kiêm luôn dịch vụ dọn nhà theo giờ, mỗi lần đi chị đều có chồng đi cùng để lau dọn cho nhanh, kịp “chạy sô” theo yêu cầu của khách. Chị được người ta gọi đi làm nhiều và nhận làm cả ngày lẫn đêm. Ban ngày đi dọn nhà, quét dọn, lau chùi, còn đêm đi rửa chén cho các nhà hàng hoặc đi đẩy hàng thuê cho các xe tải nhập hàng bán tết ở các chợ. Hai vợ chồng cùng làm, hiệu suất công việc tăng lên gấp ba lần. Mỗi nhà hai vợ chồng chị làm chỉ hết 2 giờ đồng hồ, nên tăng được số nhà làm, cũng kiếm thêm chút ít.

“Chỉ tội, đàn ông đi làm, ở nhà chủ có người trạc tuổi thì cứ ngài ngại, lặng lẽ làm. Biết chồng xấu hổ, tui vẫn cố động viên thôi thì gắng làm ít bữa kiếm cái tết cho con!” - chị Nga chia sẻ. Chị kể, có lần chị đón chuyến xe cuối cùng của năm về khi đã hơn 2 giờ sáng đêm giao thừa. Chỉ kịp sắp vội mâm ngũ quả, thắp nén hương dâng tổ tiên, ôm mấy đứa con nhỏ là trời đã sáng. Rồi chỉ ba ngày sau, chị lại tất tả gom hành trang lên phố để tìm những công việc mới cho cuộc mưu sinh của gia đình mình.

Trong câu chuyện với chúng tôi, nhiều người không ngớt nói về sự vất vả, cực nhọc. Dường như, ánh mắt và nụ cười gượng gạo của họ luôn chất chứa nỗi lo về bữa cơm, manh áo của chồng con và chính mình. Xoè bàn tay gầy guộc, chai sạn, chị Hải, một phụ nữ ở Quảng Hải (Quảng Bình) vào Đà Nẵng kiếm việc bộc bạch: “Tui đã tính toán rất chi li. Vẫn biết kinh tế ngày càng khó khăn, không ít người chi tiêu dè xẻn nên những lao động tự do như tui chẳng có nhiều cơ hội làm việc. Hơn nữa, vào tháng cuối năm mà mưa gió thế này tính ra thu nhập cũng chẳng được bao nhiêu. Hơn nửa tháng làm việc, tui cứ bàn lui tính tới với chồng sẽ chát chiu để sắm cho đứa con gái một chiếc xe đạp cũ để không phải đi bộ đến trường. Mấy ngày ni trời lạnh, cầm lòng không đậu đành bấm ruột mua cho hai đứa con chiếc áo ấm, ngót nghét cũng mất 5 ngày lao động lao động cật lực của vợ chồng tui đó chú!”.

Quả thật cái nghề lao động tự do này chẳng ai nói trước được điều gì, cũng giống như sự hên xui vậy. Anh Bình, một lao động tự do mở đầu câu chuyện của mình: “Mấy năm liền tui đi quét vôi, trúng phải nhiều gia đình khá giả, nhờ mình dọn kho. Thấy mình chăm chỉ, làm sạch sẽ, họ cho cả chiếc xe ô tô của con nít, mấy đôi giày con mới toanh, truyện tranh cũng khoảng vài chục cuốn, chưa kể áo quần cũ cũng cho cả bao. Cũ người, mới ta, tui đóng thùng gửi về quê cho vợ. Bọn trẻ nhà tui cười tít mắt!”. Thế nhưng năm này, nhìn dòng người đi phố sắm sửa Tết, anh Bình buột miệng: “Cũng lo lắm chú ơi, mang tiếng là đi làm xa mà cuối năm chẳng mang vật gì đáng giá về cho bọn trẻ, cảm thấy xấu hổ với con. Nhưng biết đâu tuần sau đi dọn nhà mới chắc cũng xin được ít thứ có giá trị mang về cho lũ trẻ có cái chi đó vui tết chứ!”. nói rồi anh cười, đầy hi vọng.

Những ngọn gió muộn mằn thổi qua ngày Tết muộn

Tết, với nhiều người có công việc, có thu nhập dù thấp nhưng ít ra còn chút gì đó bấu víu, nhưng với nhiều công nhân mất việc làm ngay những ngày cận Tết thì quả thực là một cú sốc lớn. Như mới đây, Công ty may SSLV Đà Nẵng bỗng dưng tuyên bố giải thể khiến 502 công nhân như ngồi trên đống lửa vì thời điểm cuối năm đã cận kề. Hiện tại, các đơn vị chức năng của Đà Nẵng đang vào cuộc hỗ trợ, tìm việc làm cho hơn 500 lao động của Công ty TNHH SSLV Đà Nẵng. Nhưng thời điểm cuối năm, các công ty khác cũng ít đơn hàng, nhiều công ty phải cắt giảm giờ làm thì rất khó cho những người mất việc thời điểm này kịp tìm công việc mới. Dẫu rằng, Công Đoàn, các đoàn thể và ban ngành chức năng có những khoản hỗ trợ, và công ty cũng bảo đảm quyền lợi cho người lao động. Nhưng cái Tết cận kề và nỗi lo thất nghiệp đã khiến không ít người rơi nước mắt. Không chỉ tại Đà Nẵng, mà ở nhiều nơi công nhân mất việc cuối năm cũng xảy ra hàng loạt. Tại Nghệ An có hơn 1200 công nhân mất việc, cùng với đó hàng loạt công nhân ở TP.HCM, Bình Dương, Đồng Nai cũng đột ngột mất việc cuối năm khiến cuộc sống thêm chật vật.

Chị Trinh, công nhân mất việc ở Đà Nẵng cuối năm, ngày nào chị cũng đi tìm việc. Và ngày nào cũng nhận được những cái lắc đầu. Lý do là thời điểm cận Tết khó có đơn hàng nên không tuyển thêm công nhân. Và giờ, chị kiếm sống bằng những tờ vé số, lê la khắp nơi, bán được 50 tờ mỗi ngày. Trong xóm trọ nghèo nàn ở phường Hòa Khánh Bắc này, nhiều người cùng công ty của chị cũng mất việc như thế. Họ cũng nháo nhác tìm việc, tuyệt vọng với những cái lắc đầu. Có những đêm không ngủ, nghĩ đến Tết, nghĩ đến ngày mai. Nhiều người quày quả xếp hành lý vào va ly, muốn về quê cho đỡ tốn kém. Nhưng kéo va ly ra tới đầu đường lại buồn bã quay trở lại phòng trọ. Ở quê vụ cấy hái đã xong, cũng chẳng có việc gì kiếm ra tiền lo cho Tết, ở lại phố thị cơ may để làm thêm công việc gì đó vẫn còn, đặng mà ngày cuối năm còn có chút tiền đưa cha mẹ mua mâm ngũ quả, đặng cho lũ trẻ tấm bánh đồng quà hay manh áo mới. “Nguyên năm nay không mần được gì nên Tết năm nay ở đây chứ không về quê. Từ đây đến Tết còn có hơn 1 tháng nên qua Tết tính tiếp. Dự định ra năm tìm công việc mới cho ổn định, chứ mẹ cha ở quê bệnh hoài, không đủ chi tiêu”, một phụ nữ tên Bích ngậm ngùi. Chới với trong cùng cực ngày cuối năm, nhiều người đành đi tìm việc ở quán ăn, bưng bê rửa chén, đi phụ việc vặt, hay lu dọn nhà cửa thuê với thu nhập bấp bênh.

Chị Hạnh, một công nhân vừa mất việc làm may mắn xin được một suất dọn vệ sinh công nghiệp. Tuy nhiên công việc rất vất vả và thường xuyên phải làm thêm giờ những không có thu nhập thêm. Tất bật là vậy, song nhiều người vẫn thấy chạnh lòng. Một phụ nữ cười chua chát mà nước mắt ầng ậng: “Mang tiếng là lau dọn nhà cửa sạch sẽ, nhưng dễ đến mấy năm nay, chưa năm nào tôi lau dọn được cho nhà mình, dù chỉ là căn nhà 2 gian nhỏ bé chẳng có nhiều đồ đạc gì ở quê. Mấy năm nay đến tối 30 Tết mới về quê. Lũ trẻ cứ đứng trước ngõ ngóng cha ngóng mẹ về. Đến khi thấy bóng mình từ đằng xa, chúng chạy ào ra rồi khóc mếu vì nhớ mẹ, vì tủi thân khi bạn bè nó có quần áo, có đồ chơi, có tiền tiêu tết còn nó thì chưa có. Rồi nó hỏi mẹ có mang gì về cho chúng nó không. Nghe mà tội lắm! Tối ba mươi tết, trong khi mọi nhà đã có bánh chưng thơm lừng, còn nhà mình thì mới tất bật ngâm, xóc gạo nếp làm bánh, đun lửa suốt đêm, cũng phải đến sáng mùng Một mới có bánh. Lúc ấy mới gọi là tết!”. 

Trong câu chuyện với những lao động này, tôi mới chợt hiểu rằng có nhiều chuyện vừa giận vừa buồn, lại vừa đáng thương vừa chua xót xảy ra với họ. Trong khi cái tết đang cận kề, các ngành chức năng làm gì để đồng hành, hỗ trợ cho công nhân vượt qua khó khăn do thất nghiệp và bão giá. Và cũng chính vì thế, mùa Tết cũng trở thành nỗi lo của nhiều gia đình có người đi làm công nhân hay lao động tự do.
Box: Theo khảo sát của Tổng Liên đoàn Lao động Việt Nam, đến đầu tháng 12/2022 có 25 địa phương, đơn vị báo cáo có người lao động bị ảnh hưởng việc làm, đời sống. Trong đó, ngành nghề bị ảnh hưởng chủ yếu là chế biến gỗ, dệt may, da giày; một số doanh nghiệp điện tử, thực phẩm, dịch vụ, du lịch… Số doanh nghiệp, người lao động bị ảnh hưởng là 441 doanh nghiệp (trong đó có 331 doanh nghiệp có vốn đầu tư nước ngoài, chiếm hơn 75%) với tổng số 624.786 lao động tại 25 tỉnh, thành phố, chủ yếu tập trung ở khu vực phía Nam với 68% tổng số doanh nghiệp, hơn 88% tổng số lao động bị ảnh hưởng.