Hiệu trưởng phải làm tốt sứ mệnh của nhà lãnh đạo, quản lý và quản trị

Giáo sư John Vũ (Tác giả các cuốn sách được xuất bản tại Việt Nam: “Hành trình về phương Đông”, “Muôn Kiếp Nhân sinh”, “Giáo dục trong thời đại tri thức”) từng đề cập đến ý tưởng người Hiệu trưởng như người nhạc trưởng của dàn nhạc: “Dàn nhạc có một nhạc trưởng và nhiều nhạc công, nhạc trưởng là người lãnh đạo và nhạc công là người quản lý, họ quản lý nhạc cụ riêng của họ để chơi nhạc.

Lãnh đạo và quản lý là không như nhau nhưng họ được liên kết và bổ sung cho nhau. Việc của nhạc công là trình diễn năng lực nghệ sĩ tốt nhất của họ. Việc của giáo viên/giáo sư là tổ chức lớp theo khả năng chuyên môn tốt nhất của họ. Việc của nhạc trưởng là truyền cảm hứng và động viên. Việc của Hiệu trưởng cũng là truyền cảm hứng và động viên”.

Ba sứ mệnh quan trọng của người Hiệu trưởng

Bàn về vai trò, vị trí của người Hiệu trưởng trong các nhà trường, chia sẻ với Tạp chí điện tử Giáo dục Việt Nam, Phó Giáo sư, Tiến sĩ Đặng Quốc Bảo - nguyên Hiệu trưởng Trường Cán bộ Quản lý Giáo dục và Đào tạo (nay là Học viện Quản lý Giáo dục) nói rằng, Hiệu trưởng phải là người hài hòa được trong động thái chấp hành các chỉ thị của cấp trên và điều hành thuộc cấp thực hiện các nhiệm vụ trong nội bộ nhà trường.

Khi ở cương vị chấp hành các chỉ thị của cấp trên, Hiệu trưởng thể hiện được năng lực tham mưu, biết đề xuất giải pháp, lộ trình, biết thể hiện các hiểu biết về quản lý, quản trị mà mình có trách nhiệm thực hiện, chấp hành sáng tạo yêu cầu của cấp trên.

Khi ở cương vị điều hành thuộc cấp, Hiệu trưởng thể hiện được năng lực lãnh đạo, biết vạch ra triết lý hành động và hệ giá trị phải thực hiện, biết cố vấn đúng và điều hành linh hoạt.

Với cấp trên, người Hiệu trưởng thể hiện tinh thần thực thi nhiệm vụ, đề xuất các nhiệm vụ quản lý, quản trị theo mục tiêu ổn định và phát triển.

Với cấp dưới, người Hiệu trưởng thể hiện được tinh thần trách nhiệm, có bản lĩnh lãnh đạo đưa đơn vị vượt qua các thách thức.

Việc chấp hành cấp trên và điều hành cấp dưới của người Hiệu trưởng phải đặt trên nền tảng “Nhân – Trí – Dũng”.

Trên cơ sở đó, Phó Giáo sư Đặng Quốc Bảo nêu lên ba sứ mệnh của người Hiệu trưởng kết hợp chặt chẽ trong quá trình tác nghiệp. Người Hiệu trưởng điều hành vô luận trong nhà trường nào cũng cần thực hiện sứ mệnh người lãnh đạo, sứ mệnh người quản lý và sứ mệnh người quản trị.

Với sứ mệnh người lãnh đạo, Hiệu trưởng xác định mục tiêu tổng quát phát triển nhà trường, hiệu trưởng như “hoa tiêu” dẫn đường cho tập thể nhà trường thực hiện được các giá trị “Chân – Thiện – Mỹ - Huệ”.

Với sứ mệnh người quản lý, Hiệu trưởng có nhiệm vụ tạo ra sự ổn định và sự phát triển của nhà trường. Hiệu trưởng phải làm cho nhà trường có trạng thái trong ổn định tạo ra mầm mống của sự phát triển, trong phát triển luôn luôn giữ được hạt nhân ổn định.

“Người Hiệu trưởng uyển chuyển “nắm và buông” công việc đúng quy luật: ‘Biết nắm cái cần nắm, biết buông cái cần buông, trong nắm có buông, trong buông có nắm’. Biết nắm buông đúng quy luật theo sự phát triển của nhà trường”, thầy Bảo nhận định.

Với sứ mệnh quản trị, Hiệu trưởng có nhiệm vụ tạo nên sự hưng trị, thịnh trị của nhà trường. Hiệu trưởng biết lấy gốc là sự quản, từ gốc này tỏa ra hai nhánh là “lý” và “trị”, đảm bảo sao cho trong "lý" có "trị" và trong "trị" có "lý".

Người Hiệu trưởng cũng cần phấn đấu thực hiện tốt 3 nhiệm vụ: Nhiệm vụ thủ trưởng, nhiệm vụ thủ lĩnh, nhiệm vụ người nhạc trưởng.

Những điều Hiệu trưởng cần lưu ý khi thực hiện nhiệm vụ

Theo Phó Giáo sư Đặng Quốc Bảo, có ba đối tượng chủ yếu mà Hiệu trưởng cần bao quát khi thực hiện nhiệm vụ trong nhà trường, bao gồm nhân tố con người, nhân tố công việc và nhân tố nguồn lực.

Đối với nhân tố con người, Hiệu trưởng cần phải thấu hiểu đội ngũ của mình, thu hút người có tài, có tâm, thuyết phục mọi người đồng cảm với mục tiêu tổng quát phát triển nhà trường, thúc đẩy đội ngũ hoàn thành nhiệm vụ được giao.

“Đối với nhân tố việc, Hiệu trưởng phải lưu ý "chọn việc đúng mà làm, làm việc khéo đã chọn". Trong tác phẩm "Sửa đổi làm việc" Bác Hồ viết năm 1947 đã khuyên người cán bộ như thế”, thầy Bảo nhấn mạnh.

Với nhân tố nguồn lực, Hiệu trưởng phải biết khai thác kịp thời, biết cung ứng nguồn lực đúng nơi đang cần sử dụng.

Trên thực tế, ba đối tượng trên cũng có mối quan hệ mật thiết trong quá trình thực hiện nhiệm vụ, khi tác động đến nhân tố con người đều phải suy nghĩ gắn với việc gì, cần nguồn lực bao nhiêu. Khi tác động tới nhân tố việc là phải suy nghĩ việc này cần đội ngũ như thế nào để phát huy hiệu quả, cần nguồn lực nào để đạt được mục tiêu. Khi tác động đến nhân tố nguồn lực là phải xác định nguồn lực này cung ứng cho việc gì và cho người nào?

Song song với ba đối tượng cần bao quát, người Hiệu trưởng cũng cần quán triệt bốn vấn đề then chốt trong lãnh đạo, quản lý, quản trị nhà trường.

Dù trên cương vị nào, Hiệu trưởng cũng phải thực hiện được 4 điều: kế hoạch, tổ chức, chỉ đạo, kiểm tra.

Công tác kế hoạch về bản chất là sự bao quát với hai việc chủ đạo là xác định nội dung và xác định phương pháp.

Công tác tổ chức là sự gắn kết giữa người, việc và nguồn lực, đặc biệt sự gắn kết giữa người với người là tinh tế nhất. Người Hiệu trưởng cố gắng xây dựng tập thể nhà trường thành tổ chức biết học hỏi, làm cho tập thể nhà trường biết sống kỷ cương, tình thương và trách nhiệm.

Công tác chỉ đạo là sự thúc đẩy mọi thành viên cùng hăng hái đồng lòng vào công việc chung. Hiệu trưởng phải biết dùng các động viên tinh thần và vật chất để mọi thành viên trong trường thực hiện được minh triết giáo dục “tất cả vì học sinh thân yêu”.

Công tác kiểm tra về bản chất là tìm ra sự điều chỉnh công việc để nhà trường có thể “Tiến khả dĩ công – Thoái khả dĩ thủ”. Hoạt động kiểm tra phải gắn liền với giám sát, với 4 hình thức giám sát là giám sát hỗ trợ, giám sát tư vấn, giám sát phản biện, giám sát kiểm tra.

Đặc biệt, một nguyên tắc cần được bao quát thường xuyên khi Hiệu trưởng chỉ đạo công việc của nhà trường là nhận thức được điểm mạnh, điểm yếu, khó khăn, thuận lợi của nhà trường.

Từ đó, Hiệu trưởng xác định 4 chiến lược phát triển nhà trường. Nếu nhà trường ở trạng thái vừa mạnh, vừa thuận lợi thì chiến lược hành động sẽ theo hướng phát triển, tăng tốc. Nếu nhà trường mạnh về chủ quan song khó khăn về khách quan thì chiến lược hành động phải tìm ra sự tăng trưởng thích ứng. Nếu nhà trường yếu về chủ quan song thuận lợi về khách quan thì chiến lược hành động là xác định được sự tăng trưởng phòng ngự. Nếu nhà trường yếu về chủ quan lại khó khăn về khách quan thì chiến lược hành động là thực hiện sự phòng thủ ổn định.

Ngoài ra, Hiệu trưởng cần có “tư duy bảy tri” khi điều hành động thái phát triển nhà trường. Đó là “tri kỷ - tri bỉ” với hàm ý, biết chủ quan và khách quan, nhận ra trạng thái bản chất của nhà trường trên tổng thể và từng bộ phận, biết tình hình, xu thế phát triển của nhà trường, biết cơ may và sự đe dọa đối với sự phát triển của nhà trường để tìm ra xu hướng vận động đúng quy luật.

Hiệu trưởng cần chú ý đến minh triết “tri túc và tri chỉ”, biết đến đâu là đủ, biết lúc nào phải dừng. Trong hai việc này, “biết dừng” khó hơn. Dừng ở đây không có nghĩa đứng yên mà tìm ra một khoảng lặng để tiếp tục có bước tiến xa hơn và nhanh hơn.

“Ngoài ra, Hiệu trưởng cần có tư duy "tri biến", nghĩa là biết cách biến đổi trạng thái của nhà trường, không để nhà trường lạc hậu và lạc điệu với xu thế phát triển chung.

Điều này có mục tiêu lớn lao là nhà trường phải thực hiện đổi mới theo ba bước: Biết bắt chước các điều hay từ trường bạn; Biết cải thiện trạng thái của trường mình; Biết tiến tới sự làm mới, sự đổi mới trong tiến trình dạy học giáo dục”, Phó Giáo sư Đặng Quốc bảo chia sẻ.