Trưng bày bộ sưu tập “Nà pha” tại Bảo tàng Dân tộc học Việt Nam

Tham dự buổi gặp gỡ báo chí, có bà Vũ Thị Liên, Phó Giám đốc Công ty TNHH Một thành viên Thủ công Trúc Lâm; TS. Bùi Ngọc Quang, Phó Giám đốc phụ trách Bảo tàng Dân tộc học Việt Nam; TS. Vi Văn An, Cố vấn khoa học, nhà nghiên cứu văn hoá dân tộc Thái tại Việt Nam, nguyên Trưởng phòng Nghiên cứu - Sưu tầm của Bảo tàng Dân tộc học Việt Nam. 

Phát biểu tại sự kiện, bà Vũ Thị Liên, Phó Giám đốc Công ty TNHH Một thành viên Thủ công Trúc Lâm cho biết: “Trưng bày “Nà pha - Nghệ thuật trang trí hoa văn của người Thái Nghệ An” giới thiệu một phần bộ sưu tập đồ vải thuộc sở hữu của Công ty TNHH Một thành viên Thủ công Trúc Lâm, gồm 190 tấm mặt chăn (nà pha), trong đó 101 hiện vật (nà pha) đã được giám định và cấp Giấy chứng nhận đăng ký di vật, cổ vật, bảo vật quốc gia tại Quyết định số 1195/QĐ-SVHTT ngày 14/10/2024. Các tấm nà pha được sưu tầm trong khoảng thời gian những năm 1990 tại vùng người Thái Trắng (nhóm Tày Mường) ở miền tây tỉnh Nghệ An”.

TS. Bùi Ngọc Quang, Phó Giám đốc phụ trách Bảo tàng Dân tộc học cho biết: Bảo tàng Dân tộc học Việt Nam và Công ty TNHH Một thành viên Thủ công Trúc Lâm đã có nhiều hợp tác đồng điệu giữa văn hóa, khoa học và dịch vụ, đáp ứng yêu cầu trải nghiệm của khách tham quan. Lần này, chúng tôi cùng nhau giới thiệu bộ sưu tập đồ dệt, thêu thể hiện thế giới quan và nhân sinh quan của người Thái. Đây cũng là bộ sưu tập được chuyên gia di sản, chuyên gia dân tộc học đánh giá là di sản quý hiếm mang giá trị văn hóa, lịch sử sâu sắc. 

“Việc hợp tác công tư về văn hóa này cũng là một chủ trương mà UNESCO luôn đề cao, khuyến khích. Qua đó, chúng tôi muốn làm sâu sắc thêm tình yêu đối với văn hóa, nghệ thuật và nhận thức để bảo tồn, phát huy các giá trị di sản văn hóa của người Thái nói riêng và các tộc người của Việt Nam và trên thế giới", TS. Bùi Ngọc Quang chia sẻ.

Theo TS. Bùi Ngọc Quang: “190 tấm nà pha này được lựa chọn trong nhiều tấm đã được Công ty Trúc Lâm sưu tầm từ những năm 90 của thế kỷ trước tại vùng người Thái Trắng ở miền tây Nghệ An. Bộ sưu tập dày dặn này cho thấy Công ty Trúc Lâm không chỉ sản xuất, kinh doanh mặt hàng handmade mà còn rất chú trọng nghiên cứu, sưu tầm, lưu giữ, bảo quản những di sản văn hóa của dân tộc. Điều này khẳng định một quan điểm/lối đi - “làm kinh tế để nuôi văn hóa” là rất hợp lý, hiệu quả và đáng trân trọng".

TS. Vi Văn An chia sẻ: Nà pha được dùng làm vỏ chăn, của hồi môn cho cô dâu làm quà tặng khi về nhà chồng, choàng giữ ấm cho trẻ em về mùa đông, trang trí ngày Tết... Thông qua kỹ thuật dệt, thêu tinh xảo và cách phối màu hài hòa cùng với những nguyên liệu tự nhiên, nà pha thể hiện nét đặc trưng thẩm mỹ trong sản phẩm đồ dệt của người Thái Nghệ An.

Hầu hết các tấm nà pha trong bộ sưu tập có khổ rộng 40 cm, được dệt theo kỹ thuật móc (khuýt) hoặc thêu (xéo) bằng sợi tơ tằm nhuộm màu rồi khâu ghép trên nền vải bông. Các hoa văn trang trí thường được sắp xếp theo chiều ngang, tạo thành dải đối xứng hoặc xen kẽ, với phong cách chủ yếu là tả thực, thể hiện bốn chủ đề chính: Động vật, thực vật, đồ vật và các hiện tượng tự nhiên,

Trong trưng bày, các tấm nà pha được trang trí nhiều hoa văn động vật trên cạn và dưới nước. Ngoài được thêu trên mặt chắn, loại hoa văn này cũng xuất hiện khá phổ biến trên chân váy của người Thái. Trong số các loài động vật trên cạn, phổ biến nhất là hình hươu, nai, voi, ngựa, chim công, bướm, gà và rồng cạn. 
Đối với động vật dưới nước, hình ảnh rồng nước với nhiều biến thể là chủ đạo. Các hoa văn động vật đều có ý nghĩa biểu tượng riêng. Chẳng hạn, rồng tượng trưng cho sức mạnh, kết hợp cả yếu tố lành và dữ; voi đại diện cho lòng trung thành; hươu, nai và chim công biểu trưng cho vẻ đẹp; còn ngựa tượng trưng cho sự tự do.

Hoa văn hình thực vật cũng có trên các nà pha của Trưng bày này. Đây cũng là loại hoa văn xuất hiện phổ biến trên mặt chăn và chân váy, bao gồm các loài hoa, quả rừng, hạt, cây cỏ, đót dừa, lá cau, rau dớn, rau bợ. Trên mặt chăn, các họa tiết này chỉ đóng vai trò điểm xuyết, trang trí, nên thường có kích thước nhỏ hơn các hoa văn chính. 

Ngược lại, trên chân váy, chúng thường đóng vai trò chính, nổi bật với cả hai phong cách thể hiện: mô phỏng cách điệu và tả thực. Mỗi hoa văn thực vật mang ý nghĩa biểu tượng riêng. Hình đốt dừa tượng trưng cho sự định cư, hình quả trám và quả sổ gợi nhắc về các loại quả đã cứu người khỏi nạn đói, còn hình hạt dưa liên quan đến vai trò của phụ nữ và kinh nghiệm xen canh giữa bông và dưa.

Với niên đại từ 30 đến 90 năm, bộ sưu tập này được xem là một trong những di sản đồ vải quý hiếm còn sót lại. Không chỉ phản ánh thế giới quan và nhân sinh quan của người Thái, bộ sưu tập còn mang giá trị lịch sử, văn hóa và đặc biệt là tính thẩm mỹ của người Thái qua việc thể hiện màu sắc và hoa văn độc đáo, tinh tế.

Bà Vũ Thị Liên, Phó Giám đốc Công ty TNHH Một thành viên Thủ công Trúc Lâm chia sẻ: “Bắt đầu từ những năm 1990, chúng tôi đã dành nhiều công sức để sưu tầm, bảo quản và gìn giữ bộ sưu tập này. Trong mỗi tấm mặt chăn, mỗi hoa văn, là cả một câu chuyện về văn hóa, cuộc sống và tâm hồn của người Thái. Chúng tôi tin rằng, qua Trưng bày này, công chúng sẽ có cơ hội cảm nhận được vẻ đẹp tinh tế trong từng đường nét hoa văn trên mỗi tấm nà pha, và từ đó thêm trân trọng hơn các giá trị văn hóa dân tộc”.